ازدواج کودکان پیامد فقر فرهنگی و اقتصادی

ازدواج از مهم ترین رخدادهای زندگی انسان است که موفقیت یا شکست در آن تاثیر بسزایی بر سلامت جامعه می گذارد. این موضوع ضرورت توجه به این مقوله را بیش از پیش آشکار می سازد و لزوم بررسی تمامی جنبه های آن را نشان می دهد تا اینگونه بتوان به نتیجه های مطلوب در این زمینه دست یافت. یکی از عوامل حایز اهمیت در مقوله ازدواج، سن مناسب به شمار می رود و این مهم از جمله محورهای آموزش های ازدواج است. روانشناسان و مشاوران خانواده همواره در ارتباط با ازدواج زودهنگام هشدار می دهند و آن را در زمره از آسیب های فردی و عامل ایجاد مشکل در زندگی زوجین می دانند.

ازدواج زیر سن قانونی در شهرهای مختلف به ویژه استان های جنوبی همچون هرمزگان، سیستان و بلوچستان و خوزستان سبب پدید آمدن بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی شده است که در برخی موارد فرد و جامعه به این دلیل هزینه های سنگینی را پرداخت می کنند. سن ازدواج شاید تنها موضوعی باشد که در مباحث مربوط به جوانان هیچ وقت فراموش نشده و همیشه حساسیت هایی به همراه داشته است.

اهمیت این مهم سبب شد تا آیت الله نورمفیدی نماینده ولی فقیه در گلستان و امام جمعه گرگان در دیدار با مظفر الوندی دبیر مرجع ملی حقوق کودکان با اشاره به ازدواج دختران هشت تا 9 ساله در برخی از نواحی کشور، گفت: «ازدواج های این چنینی که به نام دین ثبت می شود موجب وهن و تخریب اسلام در سطح جهان است. هر چند در اسلام به انجام سنت حسنه ازدواج به ویژه در سنین پایین تاکید شده اما در ارتباط با کودکانی که هنوز قدرت تشخیص ندارند کار درستی نیست.»

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به منظور واکاوی این موضوع و آثار روانی و پیامدهای منفی آن در جامعه به گفت وگو با «مصطفی فروتن» روانشناس، کارشناس امور اجتماعی و محقق علوم رفتاری پرداخته است.

مصطفی فروتن با بیان اینکه میزان آمادگی سنی افراد اهمیت زیادی در ازدواج دارد، گفت: ازدواج نه تنها به بلوغ جسمانی نیاز دارد بلکه بلوغ ذهنی همراه با آمادگی روانی نیز از شرایط لازم در تحقق مطلوب آن است. فرد باید از لحاظ روانی، عاطفی و جسمانی به آمادگی برسد و تنها رسیدن به سنی که از لحاظ اجتماعی مناسب برای ازدواج به نظر می رسد ملاک نخواهد بود.

این محقق علوم رفتاری به ارزیابی روانشناختی معضل ازدواج کودکان و دختران کم سن اشاره کرد و اظهار داشت: بسیاری از کودکان به اجبار ازدواج می کنند و در زمینه انتخاب همسر تصمیم گیرنده نیستند. ازدواج در دوران کودکی به دلیل فقدان رشد شناختی- اجتماعی لازم می‌تواند آثار روانی، اجتماعی و هیجانی جبران ناپذیری در کودکان بر جای بگذارد و مانع پیشرفت دختران شود و امکان تحصیل و آزادی‌های فردی را از آنها سلب ‌کند و تاثیرهای منفی بسیاری پدید آورد.

این کارشناس امور اجتماعی با اشاره به اینکه به طور معمول ازدواج زودهنگام در جوامع دارای سطح فرهنگی پایین اتفاق می افتد، بیان کرد: در این جوامع بسیاری از خانواده‌ها به دلیل آداب و رسوم و نگرش جامعه به دختران این کار را انجام می‌دهند. همواره میان سطح تحصیلات، نوع درآمد خانواده و طبقه اجتماعی با ازدواج‌های زودهنگام ارتباط مستقیم وجود دارد و بیشتر قربانیان این نوع ازدواج‌ها، دختران هستند. به طور معمول دخترانی که تحصیلات کمتر و در سطح پایین جامعه قرار دارند و از لحظ درآمدی در فقر به سر می برند؛ زودتر از دیگر دختران ازدواج می‌کنند زیرا این والدین برای کاهش هزینه های خانوار به این امر مبادرت می ورزند.

این روانشناس محرومیت از سلامت را از دیگر آثار منفی ازدواج دختران کم سن دانست و یادآور شد: مهم‌ترین محرومیتی که در ازدواج کودکان از بُعد روانی ایجاد می‌کند، از دست دادن لذت ها و تجربه های دوران کودکی و نوجوانی است. این امر روابط جنسی اجباری، نداشتن آزادی رشد و استقلال شخصی، آثار روانی- اجتماعی و هیجانی بسیاری را به همراه می آورد. همچنین پرداختن به کار خانگی برای دختران با الگوهایی که جامعه در بُعد وسیع از این سنین ارایه می‌دهد، همخوانی ندارد. با ازدواج زود کودک خود را به ناگاه در نقش همسری می بیند که با الگوهای متفاوتی از وضعیت خود روبرو می‌شود و ممکن است دچار سرخوردگی شود. نخستین مساله‌ای که در بُعد جسمانی سلامت، مطرح می‌شود آغاز ارتباط جنسی و در پی آن بارداری زودهنگام برای دختران است که پیامدهای مختلفی در پی دارد.

وی در ادامه افزود: هیچ هدف و تدبیری در ازدواج زودهنگام وجود ندارد و این امر باعث می‌شود چرخه‌ای از آسیب ها پدید بیاید. به دلیل سپری نشدن دوران کودکی و نوجوانی به شکل طبیعی، محرومیت‌های تحصیلی و نداشتن قدرت تصمیم گیری، جرات‌ورزی و دیگر مهارت های زندگی؛ کودک و نوجوان به بحران هویت و تعارض های درونی دچار می شود. باید دانست «اعتماد به نفس پایین، احساس حقارت، مشکل های روانی ناشی از آسیب‌ها مانند افسردگی، اضطراب و … بروز خشونت‌های خانگی و همسرآزاری به دلیل رشد نایافتن عاطفی و روانی، رشد ناکافی جسمی و جنسی و انزوای اجتماعی به دلیل دورشدن از زندگی تحصیلی و همسالان، فرار از خانه، تن فروشی و کارتن خوابی، اعتیاد، فقر و بازتولید چرخه‌های فقر و اعتیاد در نسل‌های بعدی، نداشتن مهارت‌های همسری و فرزندپروری و …» از جمله آسیب های ازدواج در سن بسیار کم به شمار می رود. ازدواج زود هنگام نه تنها به خود افراد آسیب می‌رساند بلکه برای نسل‌های بعدی نیز ایجاد مشکل می‌کند. متاسفانه شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور موانع و آسیب‌هایی را سر راه ازدواج در سنین بالا قرار داده است، بنابراین نه تنها از ازدواج در سنین پایین باید پرهیز کرد بلکه باید مسوولان مربوطه از افزایش سن ازدواج جلوگیری کنند.

فروتن با بیان اینکه نهادهای متولی باید از دادن مجوز به دفترهای ثبت ازدواج خودداری کنند، گفت: گام نخست برای بهبود وضعیت ازدواج کودکان، اصلاح قوانین موجود مدنی کشور، نفی خشونت‌های خانگی و کودک‌آزاری است. باید از وقوع ازدواج‌های عرفی در سن پایین جلوگیری کرد. هر چند بر پایه قانون، کودکان زیر 13 سال نباید مجوز ازدواج دریافت کنند اما برخی به دلیل های گوناگون قانون را نقض می‌کنند. اگر والدین آموزش‌های لازم در این زمینه را تجربه کنند و مانع ازدواج‌ زودهنگام شد و برای آن مجازات‌های سنگین در نظر گرفته شود، دیگر شاهد این معضل نخواهیم بود. آموزش خانواده ها و اجرای سیاست های عدالت آموزشی و ارایه آموزش و پرورش اجباری به کودکان در منطقه های حاشیه نشین شهرهای بزرگ می‌تواند مانعی برای افزایش این فرآیند نامطلوب باشد. با سرمایه‌گذاری آموزشی در نواحی محروم که از مولفه های توسعه عدالت آموزشی به شمار می رود، می توان فرآیند آسیب های اجتماعی و ازدواج کودکان را نیز کاهش داد.

این کارشناس علوم رفتاری نهادها، مراجع قضایی و روحانیان را به عنوان افراد تاثیرگذار در جامعه به منظور اصلاح قانون مربوط به خانواده دانست و یادآور شد: کودکان قادر به درک شرایط و تشخیص مولفه های لازم برای انتخاب همسر نیستند. علاوه بر اصلاح قانون در این زمینه؛ ‌ترویج فرهنگ ازدواج و مبارزه با ازدواج در سن کم باید در دستور کار نهادهای مربوط به خانواده نیز قرار گیرد.