رفتارهای پرخطر نوپدید، چالش آموزش‌وپرورش در 2 سال اخیر

نادر منصورکیایی در گفت‌وگو با ایسنا، به تشریح عملکرد حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در وزارت آموزش و پرورش پرداخت و اظهار کرد: وزارت آموزش و پرورش، به منظور محافظت و مراقبت از کودکان و نوجوانان دانش آموز در برابر آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر، راهبردهایی را طراحی کرده است که برنامه‌ها و فعالیت‌ها نیز بر اساس این راهبردها تعریف شده‌اند.

وی افزود: این راهبردها بطور مشخص، شامل توسعه مداخلات زودرس و مداخلات مبتنی بر دوره شیوع، تلفیق آموزش‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی با کلاس درس و محتوای برنامه درسی، افزایش نرخ پوشش برنامه‌ها و فعالیت‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، توسعه مشارکت و همکاری مدارس، خانواده‌ها و محلات در نهضت فرهنگی اجتماعی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، توجه همزمان به تقویت عوامل محافظت کننده و کاهش عوامل مخاطره آمیز به منظور استقرار نظام مراقبت اجتماعی از دانش آموزان با فرایند کاملی از غربالگری تا آموزش، درمان و حمایت‌های اجتماعی را شامل می‌شود.

مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه برنامه‌های تعریف شده شامل سه محور آموزش و توانمندسازی برای پیشگیری از  اعتیاد، آسیب های اجتماعی و رفتارهای پرخطر،  نهضت فرهنگی پیشگیری از آسیب های اجتماعی و مراقبت اجتماعی از دانش آموزان است عنوان کرد: در راستای محور اول پروژه‌های آموزش پیشگیری به دانش آموزان؛ شامل طرح آموزش مهارت های مراقبت از خود  (دوره ابتدایی)، طرح آموزش مهارت های مقابله با رفتارهای پرخطر (دوره اول متوسطه) و طرح آموزش مهارت های مقابله با رفتارهای پرخطر (دوره دوم متوسطه) اجرا و کارگاه‌های توانمندسازی دانش آموزان، والدین و کارکنان برگزار شد.

کیایی ادامه داد: در راستای محور دوم که  نهضت فرهنگی پیشگیری از آسیب های اجتماعی است نیز برنامه‌های ویژه هفته مبارزه با اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی، جشنواره نوجوان سالم، نمایشگاه‌های سیار پیشگیری در سطح مدارس برگزار وطرح مشارکت اجتماعی دانش آموزان در پیشگیری از آسیب های اجتماعی و توزیع محصولات فرهنگی آموزشی در زمینه پیشگیری در مدارس انجام شد و نمایشگاه‌های دائمی پیشگیری در مدارس کشور برپا شد.

به گفته وی در راستای مراقبت اجتماعی از دانش آموزان نیز طرح «مددکاری اجتماعی در مدارس» ویژه شناسایی، مداخله مختصر، درمان و حمایت‌های اجتماعی دانش آموزان در معرض خطر و دارای اختلالات مرتبط با رفتارهای پرخطر)، آموزش مهارت‌های تاب آوری برای دانش آموزان خانواده‌های در معرض خطر و نیز اجرای طرح «نظام مراقبت اجتماعی از دانش آموزان» (نماد) اجرا شد.

مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش درباره هزینه کرد بودجه آموزش و پرورش در حوزه پیشگیری از آسیب های اجتماعی گفت: بودجه بر اساس چارچوب برنامه‌ها و فعالیت‌ها هزینه می‌شود. بخش اصلی بودجه‌های حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، با توجه به رسالت و ماموریت آموزش و پرورش، در بخش آموزش پیشگیری و توانمندسازی دانش آموزان در زمینه مهارت‌های خود مراقبتی هزینه می‌شود.

کیایی افزود: علاوه بر این، در زمینه دو محور دیگر «نهضت فرهنگی پیشگیری از آسیب های اجتماعی» و «مراقبت اجتماعی از دانش آموزان» که شامل مداخله در فوریت‌های اجتماعی و حمایت از دانش آموزان در معرض خطر می‌شود نیز توجه لازم صورت می‌گیرد و بودجه‌های لازم در این زمینه نیز تخصیص یافته و هزینه می‌شود.

فوریت‌های اجتماعی و رویدادهای ناگوار 2 چالش سال‌های اخیر

وی درباره مهمترین چالش‌های حوزه پیشگیری از آسیب های اجتماعی اظهار کرد: در سال‌های اخیر، دو چالش مهم پیش روی ما، موضوع فوریت‌های اجتماعی و رویدادهای ناگوار بوده که شامل موضوعاتی چون خشونت و خودکشی، خشونت علیه کودکان، مشکلات خانوادگی کودکان و نوجوانان و نیز رفتارهای پرخطر نوپدید بوده است.

اجرای برنامه مددکاری اجتماعی و مداخله گری در رفتارهای پرخطر  جمعیت دانش‌آموزی

مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش ادامه داد: در مورد «فوریت های اجتماعی» ، از سال تحصیلی ۹۳-۱۳۹۲، با طراحی برنامه‌ای در  زمینه مداخله در فوریت‌های اجتماعی (مددکاری اجتماعی) که ویژه شناسایی، درمان و بازتوانی دانش آموزان در معرض خطر و دارای اختلال مصرف مواد و دیگر اختلالات مرتبط با رفتارهای پرخطر بوده است اقدام کردیم و اکنون پس از چهار سال از اجرای این برنامه و با تدوین شیوه نامه‌ها و برگزاری کارگاه‌های آموزشی، گستره اجرای برنامه، هم از نظر جمعیت تحت پوشش و هم از نظر موضوعات، گسترش و توسعه پیدا کرده است و اکنون این برنامه در زمینه اختلالات مختلف مرتبط بارفتارهای پرخطر، مداخله دارد.

رفتارهای پرخطر نوپدید  و ورود به فضای مجازی

کیایی افزود: چالش دیگر، رفتارهای پرخطر نوپدید است که ارتباط تنگاتنگی با رشد تکنولوژی‌های ارتباطی و بویژه شبکه‌های اجتماعی مجازی دارند. این دسته از رفتارهای پرخطر چون به سبک زندگی کودکان و نوجوانان و تاثیرپذیری آنان از رسانه‌ها گره خورده است، به کار و تلاش بیشتر و نیز هماهنگی و همکاری بیشتر خانواده‌ها نیاز دارد. در این زمینه برنامه ریزی شده است که در سال تحصیلی ۹۷-۱۳۹۶، حضور موثری در فضاهای اجتماعی مجازی داشته باشیم و محصولات و منابع آموزشی و کمک آموزشی در فضاهای مجازی، منتشر کنیم.

وی با بیان اینکه مهم ترین مشکل ما در این حوزه، «نرخ پوشش» است گفت: اکنون به غیر از برنامه های فرهنگی و ترویجی حوزه پیشگیری که بدلیل قدرت فراگیرسازی، از نرخ پوشش خوبی برخوردار هستند دو محور برنامه های «آموزش پیشگیری» و «مراقبت اجتماعی از دانش آموزان»، هنوز از نرخ پوشش مطلوب فاصله دارند.

40 درصد مدارس تحت پوشش برنامه‌های پیشگیرانه رفتند

مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش افزود:  به عنوان مثال، در زمینه برنامه‌های «آموزش پیشگیری»، در سال تحصیلی ۹۶-۱۳۹۵، ۴۰ درصد از مدارس کشور، تحت پوشش قرار گرفتند. اگر چه در سال تحصیلی ۹۶-۱۳۹۵، صد درصد پایه های ششم تا نهم، بصورت فوق العاده، تحت پوشش قرار گرفتند، اما در مجموع، بصورت میانگین، ۴۰ درصد مدارس، تحت پوشش برنامه‌های آموزش پیشگیری قرار دارند.

کیایی افزود: همچنین در مورد برنامه‌های «مراقبت اجتماعی» نیز، اگرچه در تمامی مناطق آموزش و پرورش کشور، خدمات مداخله در فوریت‌های اجتماعی، ارائه می‌شود، اما هم در این برنامه و هم در برنامه‌های آموزش پیشگیری، بدلیل بالا بودن آمار جمعیت هدف و هزینه تمام شده خدمات پیشگیری و مداخله، به منابع مالی قابل توجهی نیاز است تا بتوانیم به نرخ پوشش مطلوب دست پیدا کنیم.

نگرانی خانواده‌ها و افکار عمومی را درک می‌کنیم

وی در پاسخ به اینکه انتقادها در مورد عملکرد وزارت آموزش و پرورش در حوزه آسیب‌های اجتماعی بالاست آن را چگونه ارزیابی می کنید؟ عنوان کرد: وزارت آموزش و پرورش، نگرانی خانواده‌ها و افکار عمومی را درک می‌کند. این قابل فهم است که خانواده‌ها، نگران فرزندان خود و تمامی کودکان و نوجوانان هستند.

مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش افزود: خطراتی که کودکان و نوجوانان را تهدید می کند، برای همه ما و برای افکار عمومی، یک دغدغه مهم و همگانی است. ابتدا مایلم، حسن نیت و اراده قاطع وزارت آموزش و پرورش و از جمله دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی را برای اهتمام گسترده جهت محافظت از دانش آموزان در برابر آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر اعلام کنم.

کیایی ادامه داد: دانش آموزان، نزد آموزش و پرورش امانت هستند و ما وظیفه داریم تمامی توان و ظرفیت مان را برای مراقبت از ایشان، بکار بگیریم. از سوی دیگر، باید در نظر داشت که موضوع آسیب‌های اجتماعی و مخاطرات تهدیدکننده کودکان و نوجوانان یک پدیده پیچیده چند وجهی است که تنها با افزایش دانش و آگاهی دانش آموزان، نمی‌توان خطر این عوامل را کنترل کرد و یا از بین برد.

وی با بیان اینکه هم به دلیل عوامل مخاطره آمیز گوناگون و هم به دلیل دستگاه‌ها و نهادهای مختلفی که می‌توانند در این زمینه، نقش و کارکرد داشته باشند، سهم و نقش آموزش و پرورش، به تنهایی کافی نیست گفت: برای توسعه «پیشگیری اولیه» از آسیب های اجتماعی و «مداخله در فوریت‌های اجتماعی» در گروه سنی کودکان و نوجوانان و از جمله دانش آموزان، به همکاری و همیاری عمومی نیاز است تا هم عوامل محافظت کننده تقویت شوند و هم عوامل مخاطره آمیز کاهش یابند.

مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش با طرح این پرسش که اگر آموزش و پرورش، بطور مستمر آموزش های پیشگیری و خودمراقبتی به دانش آموزان ارائه کند، اما از سوی دیگر، سهم و نقش متغیرهای دیگر، مانند سبک های زندگی مخاطره آمیز، بر جای باشد و دانش آموزان، همزمان با دریافت آموزش های خودمراقبتی از مدرسه، تحت تاثیر سبک‌های زندگی مخاطره آمیز باشند، آیا می توان موفق شد؟ گفت: وزارت آموزش و پرورش، توجه ویژه‌ای به برنامه‌های حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دارد. اکنون، در تمامی مناطق آموزش و پرورش کشور، کمیته‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، برای رصد وضعیت آسیب‌های اجتماعی دانش آموزان، فعال هستند. سامانه پایش و مدیریت آسیب‌های اجتماعی دانش آموزان، راه اندازی و راهنماهای آموزش پیشگیری برای استفاده معلمان و تعمیم رسالت پیشگیری در مدرسه، تهیه و تدوین شده است.

وی افزود: در سال تحصیلی ۹۷-۱۳۹۶، راهنمای جدیدی نیز در اختیار مدارس قرار خواهد گرفت. اکنون، حوزه پیشگیری از آسیب های اجتماعی، دارای برنامه، سازمان اجرایی و بودجه مستقل در سطح وزارت آموزش و پرورش و استان‌ها و مناطق است که همه اینها نشان دهنده اهتمام ویژه وزارت آموزش و پرورش به این حوزه است.

کیایی با بیان اینکه دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی در سال تحصیلی ۹۳-۱۳۹۲، در حالی کار خود را آغاز کرد که برای نخستین بار، طرح‌های آموزش پیشگیری برای سه دوره تحصیلی را طراحی و شروع به اجرا کرد که طی یک دوره چهار ساله، نرخ پوشش این طرح ها، از ۱۰ به بیش از ۴۰ درصد افزایش یافته است گفت: همچنین طی این دوره چهار ساله، سالانه بیش از ۱۰۰ هزار نفر از کارکنان مدارس  و نیز بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از والدین، تحت پوشش کارگاه‌های آموزشی قرار گرفتند.

مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش  ادامه داد: علاوه بر این، طرح‌های آموزش همزمان دانش آموزان، والدین و کارکنان و نیز اجرای طرح‌های مبتنی بر شواهد در زمینه مشارکت خانواده و کلاس درس برای پیشگیری، طراحی و پایه گذاری شد که یکی از نمونه‌های شاخص آن، تدوین راهنمای آموزش پیشگیری اولیه از اعتیاد و رفتارهای پرخطر، برای استفاده معلمان سه دوره تحصیلی بوده است.

کیایی افزود: از سال تحصیلی ۹۳-۱۳۹۲، موضوع شناسایی، درمان و حمایت‌های اجتماعی دانش آموزان در معرض خطر و دارای اختلالات مرتبط با رفتارهای پرخطر، طراحی و پایه گذاری شده که طی این دوره چهارساله، با تدوین شیوه نامه‌ها و دستورالعمل‌ها و برگزاری کارگاه‌های آموزشی، ظرفیت‌های لازم برای شناسایی و کمک به این دسته از دانش آموزان فراهم شد. علاوه بر این، تدوین و اجرای آزمایشی  طرح نظام مراقبت اجتماعی از دانش آموزان (نماد) و نیز راه اندازی سامانه پایش و مدیریت آسیب های اجتماعی دانش آموزان، از دیگر اقدامات در این محور بوده است.