سنگینی رنج کار بر شانه‌های نحیف کودکانه

دریافت از : لیلا سعادت

کودکان جزو مهم‌ترین قشر جوامع هستند و کار کودک نیز به همین علت از دردناک‌ترین معضلات اجتماعی محسوب می‌شود که با آن روبرو هستیم ولی ابعاد این معضل نیاز به بررسی و واکاوی دارد تا شاهد کم شدن آن در جامعه باشیم. 

به گزارش خبرگزاری فارس از قزوین بر اساس ماده 1 کنوانسیون حقوق کودک، کودک به همه افراد زیر 18 سال اطلاق می‌شود و بنابر این به کارگیری افراد زیر 18 سال در همه جوامع ممنوع است.

ایران در سال 1373 کنوانسیون حقوق کودک را امضا کرد، با این حال ایرانیان پیش از این نیز با توجه به سابقه ملی و دینی خود از اصول اخلاقی در این زمینه بهره می‌بردند.

ماده 79 قانون کار در ایران، به کار گماردن افراد کمتر از 15 سال تمام را ممنوع می‌داند و در ماده 80 نیز بیان شده: کارگری که سنش بین 15 تا 18 سال تمام باشد، «کارگر نوجوان» نامیده می‌شود و در آغاز استخدام باید از سوی سازمان تأمین اجتماعی، آزمایش‌های پزشکی را بگذراند.

بنابر این کار افراد بین 15 تا 18 سال را قانونی قلمداد کرده است. در حالی که در تعریف جهانی کار کودکان زیر 18 سال ممنوع است.

قانون اساسی  ایران و آیین‌نامه حقوق کودک، آموزش کودکان را تا سن خاصی اجباری می‌داند اما هنوز تعدادی از کودکان  در جوامع هم‌اکنون به دلیل مشکلات اقتصادی نمی‌توانند تحصیل ‌کنند که این محرومیت، با کنوانسیون حقوق کودک مغایرت دارد. به این ترتیب پیمان‌نامه حقوق کودکان به خصوص در کشورهای جهان سوم بیشتر جنبه تشریفاتی دارد تا قانونی.

در برخی کشورها تلاش شده است تا  به حقوق اولیه کودکان توجه بیشتری شود اما در کشورهای آفریقایی و آسیایی به دلایل مختلفی همچون فقر، نوع فرهنگ، بی‌سوادی و کم سوادی و اعتیاد مسئله کار کودکان به عنوان یکی از بزرگترین معضلات وجود دارد که نتیجه آن محرومیت از کودکی، بازماندگی از تحصیل و آسیب‏‌های  اجتماعی، جسمی و روانی‏ است که به آنها وارد می‌شود.

کار کودکان خطر بزرگی برای جامعه هم از نظر اقتصادی و هم اجتماعی محسوب می‌شود، در تحلیل این موضوع می‌توان گفت: کودکی که به دلیل فقر و بی‌سرپرستی و یا بدسرپرستی ناچار است به جای مدرسه تمام وقت خود را در کارگاه‌ها، معادن و دستفروشی در خیابان‌ها بگذراند قریب به یقین نمی‌تواند به شهروندی سالم و مفید برای جامعه تبدیل شود و آینده ساز باشد چراکه در معرض انواع آسیب‌های اجتماعی از جمله: اعتیاد، سواستفاده جنسی، فروش مواد مخدر و بزهکاری قرار می گیرد.

این حق کودک نیست که به جای بازی، تحصیل و کودکی اینگونه زندگی کند، کودکان امروز آینده‌سازان فردا هستند کسانی که بار صنعت، اقتصاد، فرهنگ، هنر، علم و سیاست فردای مملکت بر دوش آنهاست، پدران و مادران آینده‌اند.

چه بر سر جامعه‌ای خواهد آمد که آینده‌سازانش به جای مهارت، تخصص، علم و دانش، زورگویی یاد می‌گیرند و به این باور می‌رسند هر کس که هیکل بزرگ‌تر و صدای بلندتری دارد قوی‌تر است و او را الگوی خود قرار می‌دهند، یاد می‌گیرند فکر کردن در زندگی جایگاهی ندارد و او باید فقط فیزیک خود را به کار بگیرد. بنابر این مسئله کودکان کار و خیابانی یکی از مهم‌ترین معضلات جامعه و مسائلی هست که به برنامه‌ریزی و توجه خاص نیازمند است.

پیامبر اسلام (ص) که الگوی مسلمانان و آزادگان جهان است وقتی از کنار کودکان می‌گذشت به آنها سلام می‌کرد و می‌فرمود: کسی که کودکی در کنار اوست باید کودکانه رفتار کند.

پای صحبت مسعود، یکی از این کودکان که در چهارراه ولیعصر دست‌فروشی می‌کند می‌نشینیم.

مسعود که 9 ساله است می‌گوید علت مدرسه نرفتنش این است که پدرش به او اجازه نمی‌دهد درس بخواند.

اما وقتی از او می‌پرسی که آیا خودت هم دوست نداری به مدرسه بروی، با کمی مکث عنوان می‌کند: دوست دارم اما چون همین‌طور که آهسته می‌خندد، می‌گوید: مجبورم خرج خانواده‌ام را بدهم کمی که سماجت می‌کنی می‌فهمی پدر و مادرش معتاد هستند.

تنها خواهرش هم خانواده آنها را رها کرده و با همسرش در ورامین زندگی می‌کند و این کودک هم مانند همه پسران هم سن و سالش آرزوی خلبان شدن را در سر می‌پروراند.

و این چه آرزوی محالی است برای کودکی که حتی الفبا را هم نیاموخته است.

در بازار با یکی دیگر از بچه‌های کار به گفت‌وگو می‌پردازیم؛ محمد پسر زیرک و باهوشی است، ظاهرا همان زیرکی که بچه‌های کف بازار از آن دم می‌زنند را دارد.

از او میخواهم بیاید و کمی با ما به صحبت بنشیند. اول قبول نمی‌کند تا اینکه به او می‌گویم همه کیسه فریزرهایت را می‌خرم. اول کمی فکر می‌کند، می‌گوید بخر بعد. با خنده قبول کردم و با هم رفتیم سر ایستگاه اتوبوس نشستیم تا حرف بزنیم. بر عکس مسعود او بچه بازیگوش و سرزبان‌داری بود.

محمد 12 ساله هم علت کار کردنش را نبود پدرش به علت زندانی بودن عنوان می‌کند و می‌گوید با مادرش کار انجام می‌دهد.

از درآمدش راضی است و یک خواهر و یک برادر دارد که یکی از آنها هم به کار کردن مشغول است.

وقتی از مدرسه رفتن سخن به‌میان می‌آورم، می‌خندد و می‌گوید: وقت مدرسه رفتن ندارم، کودکان دیگر وقت مدرسه رفتن دارند ولی من باید کار کنم.

از این حرفش می‌شود فهمید که او هم دوست دارد به مدرسه برود ولی اینقدر مغرور بود که چون نمی‌توانست به مدرسه برود، می‌گفت دوست ندارم درس بخوانم.

به سراغ یکی از مسئولان، بهاره رحمانی معاون امور اجتماعی اداره‌ کل بهزیستی استان قزوین، می‌رویم تا درباره کودکان کار گفت‌وگویی داشته باشیم.

وی در تعریف کودکان کار و خیابانی بیان می‌کند: کودکانی که به دلیل فقر شدید خانواده مجبورند در طول روز کار کنند و شب‌ها برای خوابیدن به منزل پیش خانواده بروند را کودکان کار می‌گویند.

وی می‌افزاید: اما کودکان خیابانی کودکانی هستند که به دلیل نداشتن خانه و خانواده بی‌سرپناه هستند و با جذب شدن در خیابان‌ها یا باندهای جرایم زندگی می‌کنند به همین دلیل بیشتر این کودکان کارهایی مانند تکدی‌گری، دستفروشی و یا شیشه پاک کردن در خیابان‌ها انجام می‌دهند.

رحمانی تصریح می‌کند: موارد‌ ذکر شده از جمله تفاوت وضعیت زندگی کردن بین کودکان کار و خیابان است که با توجه به آن، کودکان خیابانی نسبت به کودکان کار، به مراتب بیشتر در معرض آسیب‌های اجتماعی هستند.

معاون بهزیستی استان قزوین در تشریح علل اصلی وجود کودکان کار بیان می‌کند: بیش از 80 درصد کودکان کار و خیابان در این استان غیر ایرانی هستند و بیشتر کودکان کار و خیابان غیرایرانی تابع پاکستان و افغانستان هستند.

وی ادامه می‌دهد: استان قزوین شاهراه ارتباطی چند استان و همجوار استان‌های آسیب‌خیز است و این موضوع موجب شده تا افراد آسیب‌دیده به صورت خانوادگی و دسته‌جمعی به این استان مهاجرت کنند.

رحمانی یادآور می‌شود: مهاجرت افراد آسیب‌دیده به استان قزوین از مهم‌ترین مشکلات این استان است و اداره کل یاد شده، به کودکان کار و خیابانی ایرانی و غیرایرانی که از کارت تردد قابل تاریخ برخوردار باشند خدمات مختلفی را ارائه می‌دهد.

این مسئول اضافه می‌کند: به مسایل اجتماعی نمی‌توان یک سویه نگاه کرد چرا‌که موارد مختلفی دست به دست هم می‌دهد تا یک معضل را ایجاد کنند اما نابسامانی خانواده‌ها، فقر اقتصادی و فرهنگی از عوامل پررنگ ایجاد کودکان کار و خیابان هستند.

وی عنوان می‌کند: زمانی که کودکان و خانواده‌های آنان در سنین پایین عادت کردند که از روش‌های نادرست درآمد کسب کنند خارج کردن آنان از این شرایط برای دستگاه‌های اجرایی سخت و دشوار است.

معاون بهزیستی قزوین، مهمترین راهکار رفع مشکل کودکان کار را ارتقای استحکام خانواده دانسته و ابراز می‌کند: در خانواده‌هایی که روابط پدر و مادر مطلوب بوده و پدر حضور مستمر در خانواده داشته باشد فرزندان سالم و خوبی تربیت می‌شوند.

رحمانی عنوان می‌کند: هرچه برای خانواده سرمایه‌گذاری و ارزش‌گذاری کنیم خانواده‌های موفق در جامعه بیشتر می‌شوند و همین امر موجب می‌شود تا کودکان کار و خیابان در جامعه ایجاد نشود.

وی یادآور می‌شود: در خانواده‌های با ثبات و مستحکم فرزندان سالم رشد می‌کنند و این مسئله مهم‌ترین راهکار کاهش آسیب‌های اجتماعی مانند کودکان کار و خیابان است.

باید دانست که یک دستگاه اجرایی نمی‌تواند این معضلات اجتماعی را برطرف کند بر این اساس باید دستگاه‌های اجرایی مرتبط با هماهنگی و همکاری یکدیگر دست به دست هم دهند تا بتوانند با رفع این معضلات اجتماعی آمار کودکان کار و خیابان را در جامعه کاهش دهند.

اداره کل بهزیستی استان قزوین یکی از نهادهای مسئول رسیدگی به وضعیت کودکان کار و خیابان است که تاکنون نیز به حق در مسیر فعالیتش در این زمینه به اذعان کارشناسان و مردم، عملکرد قابل قبولی داشته چراکه آمار کودکان کار در قزوین به نسبت دیگر استان‌ها بسیار کم است اما این اداره کل به دلیل پیچیدگی موضوع نمی‌تواند به تنهایی این معضل اجتماعی را برطرف کند.

بر این اساس طبق مصوبه شورای عالی اداری در کنار اداره کل بهزیستی، دستگاه‌های اجرایی دیگری مانند دستگاه قضایی، نیروی انتظامی، شهرداری، استانداری، فرمانداری، دانشگاه علوم پزشکی و مراکز بهداشت و درمانی مسئول رسیدگی به وضعیت کودکان کار و خیابان و متکدیان هستند.

بهاره رحمانی معاون اداره کل بهزیستی استان قزوین در پاسخ به این سوال که این اداره کل برای بهبود وضعیت کودکان کار چه برنامه‌هایی را در نظر دارد، اعلام می‌کند: کودکان کار و خیابان درآمد بیشتر از 200 هزار تومان در ماه کسب می‌کنند برخی از افراد عنوان می‌کنند ماهانه با پرداخت مستمری در قالب بسته‌های حمایتی به مبلغ 30 تا 40 هزار تومان به این کودکان می‌توان آنان را از انجام این کار باز دارند ولی کودکانی که 200 هزار تومان ماهانه درآمد دارند به درآمد 40 هزار تومان بسنده نمی‌کنند و به کار خود ادامه می‌دهند.

وی یادآور می‌شود: در برخی مواقع یک حمایت کوچک از کودکان کار و خیابان می‌تواند آنها را از یک معضل نجات دهد و در این راستا اداره کل بهزیستی استان قزوین از آنها حمایت‌های مالی می‌کند و همچنین خدمات مشاوره‌ای ارایه می‌دهد.

این مسئول تصریح می کند: این اداره کل در برخی موارد که مشاهده کند کودکان کار و خیابان آسیب می‌بینند و یا خانواده‌ها از آنان سوء استفاده می‌کند با توجه به شرایط خاص بهزیستی از آنها حمایت می‌کند و اگر این کودکان جایی برای زندگی نداشته باشند، آنها را به صورت شبانه‌روزی و دائم در مراکز خود نگهداری می‌کند و به عنوان فرزندان دائمی این اداره کل محسوب می‌شوند.

وی تشریح می‌کند: راه‌اندازی مراکز رسیدگی به کودکان کار و خیابان از جمله برنامه‌های اداره کل بهزیستی استان قزوین در آینده است، مسئولان مربوط این مراکز با افتتاح مرکز یاد شده، مهارت‌های سالم زندگی کردن را به این کودکان آموزش می‌دهند تا آنان در جامعه کمتر دچار آسیب شوند.

در حال حاضر دو مؤسسه حمایت از کودکان کار و خیابان در مراحل اخذ مجوز از اداره کل هستند که در صورت گرفتن مجوزهای لازم، فعالیت خود را در قزوین آغاز می‌کنند که یکی از موسسه‌های فوق‌الذکر موفق به اخذ مجوز شده و تقریبا شروع به کار کرده است.

رحمانی ادامه می‌دهد: بیشتر کودکان کار و خیابان از تحصیلات برخوردار نیستند و تعداد کمی از آنان ادامه تحصیل می‌دهند که این کودکان نیز نسبت به سنشان در مقاطع تحصیلی پایین‌تر و از وضعیت تحصیلی خوبی برخوردار نیستند.

وی خاطرنشان می‌کند: ارائه خدمات سرپایی مانند دادن یک وعده غذای گرم، ارائه آموزش‌های یادگیری رفتن به مدرسه و آموزش مهارت‌های زندگی و نکات بهداشتی به کودکان کار و خیابان از جمله خدمات مؤسسه‌های حمایت از کودکان کار و خیابان است.

متاسفانه بیشتر کودکان کار و خیابان به دلیل زندگی در خیابان‌ها از وضعیت بهداشت مناسبی برخوردار نیستند و مبتلا به بیماری‌های انگلی هستند که این مؤسسه‌ها با ارائه مطالب بهداشتی به این کودکان می‌توانند آنان را از مبتلا شدن به این بیماری‌ها پیشگیری کنند.

قطعاً نمی‌توان ادعا داشت که با راه‌اندازی موسسه‌های حمایت از کودکان کار و خیابان آمار این کودکان کاهش یابد یا دیگر وجود نداشته باشد اما با راه‌اندازی این موسسه‌ها به کودکان کار و خیابان کمک می‌کنیم که آنها بهتر و سالم‌تر زندگی کنند.

این موسسه‌ها به عنوان نهادهای مردمی مطرح می‌شود و در قالب موسسه‌های خیریه فعالیت خود را‌ آغاز می‌کند تا خدمات تخصصی به موضوع کودکان کار و خیابان ارایه دهند.

بی‌تردید اگر این موسسه‌ها شروع به کار کنند می‌توانند نسبت به دستگاه‌های اجرایی با این کودکان تعامل بیشتری برقرار کنند.

موضوع کودکان کار و خیابان موضوع پیچیده است و ابزارهای خاصی می‌خواهد تا این معضل را برطرف کرد.

هر دستگاه مشکلات خاص خود را دارد و پدیده موضوع کودکان کار و خیابان پدیده‌ای است که در همه شهرها وجود دارد و قزوین وضعیت بسیار مطلوبی نسبت به سایر استان‌ها در این خصوص دارد و اگر هم موضوع کودکان کار و خیابان در این استان دیده می‌شود متعلق به این استان نیست و بیشتر آنها از سایر استان‌ها مهاجرت کردند. خبرگزاری فارس 17 مهرماه

گزارش از سمانه طاهری