من فقط یک ترنس هستم

* خنثی روانی
شریعتی با اشاره به اینکه پایه های حقوق در ایران برگرفته از فقه شیعه است تاکید کرد: در فقه شیعه از ترنس ها با عنوان خنثی روانی یا خنثی مشکل نامبرده شده و احکام مخصوصی هم در زمینه نماز، روزه، حج و حدود و قصاص درباره آنها وجود دارد. یکی از معتبرترین اسناد فقهی که دائم در این زمینه مورد استناد محاکم قضایی قرار می گیرد کتاب تحریرالوسیله آیت الله خمینی است. درباره خنثی روانی احکام را در این کتاب نوشته و تدوین شده است.
وی اضافه کرد: در سال 1360 هم یک فتوایی از آیت الله خمینی صادر شد مبنی بر شرعی بودن تغییر جنسیت و این فتوا به عنوان یکی از مجوزهای معتبر عمل تغییر جنسیت در ایران استفاده می شود. در همین راستا احکام قضایی در این خصوص بیشتر بر اساس متون فقهی در نظر گرفته می شود چرا که قانون مشخصی درباره ترنس ها نیست.
شریعتی بیان داشت: در همین زمینه یکی از چالش های اساسی درباره ترنسکشوال ها، نبود قانون منسجم، شفاف و جامع در این خصوص است. در قوانین اصلی ما دو تا سه ماده به صورت پراکنده و محدود به بحث ترنس ها پرداخته است. ماده 939 قانون مدنی که درباره وضع تعیین ارث است و از واژه خنثی هم درباره ترنس ها استفاده کرده. همچنین بند 18 ماده 24 قانون حمایت از خانواده که دادگاه صالح برای رسیدگی به درخواست تغییر جنسیت را دادگاه خانواده اعلام کرده است. در نهایت ماده 33 آیین نامه سازمان نظام وظیفه که مربوط به معافیت های اعصاب و روان است.
این حقوقدان تاکید کرد: این قوانین بسیار محدود و تعیین تکلیفشان بیشتر بعد از انجام عمل تغییر جنسیت فرد است. حالا اگر یک ترنسکشوال توانایی عمل جراحی نداشته باشد به صورت خودکار از چرخه حمایت روانی خارج و هیچ حقوقی برای او در نظر گرفته نمی شود.
نایب رئیس هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان اضافه کرد: اما درباره کودکان برای اولین بار در ایران، بند دال از ماده 3 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب سال 97، کودکان ترنس را کودکان دارای اختلال هویت جنسی به رسمیت شناخته است. آنها را در دسته کودکان در وضع مخاطره آمیز قرار داده که در مواد بعدی این قانون ساز و کار حمایتی برای این کودکان در نظر گرفته اند.
وی بیان کرد: طی این چند دهه فقط یک بند از یک ماده قانونی به بحث کودکان دارای مسئله اختلال هویت جنسی یا تراجنسی پرداخته است. از طرفی کنوانسیون حقوق کودک نیز به عنوان یک سند بین المللی که مورد پذیرش دولت ایران قرار گرفته و در حکم قانون داخلی است، اشاره مستقیمی به کودکان با هویت جنسی متفاوت نداشته است. اما در ماده 2 پیمان نامه که درباره اصل عدم تبعیض است، با توجه به وضع کودکان ترنسکشوال آنها در معرض تبعیض هستند و از این قضیه آسیب می بینند.

* کودکان ترنس قربانی همیشگی کودک آزاری
شریعتی ادامه داد: نبود یک قانون جامع باعث می شود که کودکان ترنس قربانی همیشگی کودک آزاری باشند. مثل آسیب های در محیط های روانی، جسمی و حتی جنسی در محیط های آموزشی است. کودکی که خلاف جنسیت خود در مدرسه لباس بپوشد یا رفتار کند با توهین و تحقیر و آزار یا توبیخ و اخراج می شود.
به گفته او، مواد 64، 65 و 66 آیین نامه اجرایی مدارس مصوب سال 79 با چشم پوشی نسبت به وضع دانش آموزان خاص امکانی را فراهم کرده که فضا را برای توبیخ و اخراج دانش آموزان ترنس باز گذاشته است.
وی افزود: موضوع دیگر عدم شناخت از موضوع و مسئله ترنسکشوال است. اغلب مدارس هیچ شناختی از این موضوع نداشته و رفتار دانش آموز را حمل بر انحراف اخلاقی او می پندارند. به همین دلیل خیلی از این کودکان در مدارس آسیب دیده و افسرده می شوند و متاسفانه مددکاری هم در مدارس برای کمک به آنها وجود ندارد.
شریعتی بیان کرد: گاهی ما قانون را داریم اما انشای قانون به گونه ای است که باعث می شود صاحب آن حق از حقوق خود بگذرد. مثل یکی از بندهای ماده 33 آیین نامه نظام وظیفه است. در یکی از این بندها ترنسکشوال ها از خدمت سربازی معاف شده اند اما در مورد آنها به عنوان یکی از مصادیق انحرافات اخلاقی عنوان شده است. این موضوع برای نوجوان 18 ساله ای که تصمیم به استفاده حق خود برای معافیت دارد یک سد محسوب می شود. آیا باید این برچسب را بپذیرد یا به خدمت سربازی تن دهد که آنجا با آسیب های بیشتری روبرو می شود.
وی افزود: تغییر انشایی این ماده باید تبدیل به یکی از مطالبات جدی نهادهای اجتماعی دربیاید.
نائیب رئیس هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان ادامه داد: بعضی ها ایران را به بهشت ترنسکشوال ها می شناسند. شاید به خاطر پایین بودن هزینه عمل تغییر جنسیت به نسبت کشورهای دیگر باشد یا صدور مجوز تغییر جنسیت در یک کشور اسلامی بوده اما این موضوع قابل درک نیست و امیدواریم یک روز فارغ از جنسیت، نژاد و طبقه درباره همه انسان ها از روی حقیقت و عدالت قضاوت شود.

* ترنس ها چه کسانی هستند؟
در ادامه این نشست، حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با پرداختن به بحث کودکان ترنس گفت: من یک مددکار اجتماعی هستم و می خواهم از زمان شروع حمایت ها از این گروه در ایران صحبت کنم.
وی با بیان سابقه ای از وضع ترنس ها در ایران افزود: در گذشته اطلاعاتی درباره ترنس ها در دسترس نبود و نمی دانستیم آنها چه کسانی هستند. سال 83 من کارمند برنامه و بودجه کشور بودم. نگاه این بود که باید با ترنس ها برخورد شود. همان دوره وزیر وقت بهداشت و درمان اعلام کرد که هیچ مسئولیتی در قبال درمان این افراد ندارند.
چلک ادامه داد: آن زمان نگاه های اشتباهی درباره این افراد وجود داشت چون استدلال بر این بود که تعدادشان کم است و هزینه های درمانشان بالا پس توجه زیادی به آنها نمی شد. در نهایت اما به این نتیجه رسیدند که این افراد با بهزیستی بیشتر در ارتباط باشند. چرا که بهزیستی خودش نیز علاقه مند بود در این حوزه وارد شود.
رئیس انجمن مددکاران ایران اضافه کرد: خیلی بد است شما شهروند باشید اما به رسمیت شناخته نشوید. تغییر نگاه به موضوع ترنس ها کار راحتی نبود تا اینکه با پیگیری های پی در پی سال 85 ، حدود 20 میلیون تومان کل اعتباری بود که بهزیستی برای حمایت از ترنس ها و جراحی آنها قرار داد. آن هم که آنها برای انجام این پروسه افراد باید راهی تهران می شدند و همین باعث اذیت شدن بیشتر آنها بود. این در حالی بود که مجاب کردن سیستم با ذهنیت غلطی که سیاستگذاران نسبت به این موضوع داشتند و همچنین فقر دانش و نبود ظرفیت های علمی و کافی درباره ترنس ها کار را سخت تر کرده بود.
وی خاطرنشان کرد: سال 85 من بار دیگر به بهزیستی برگشتم و همان دوره سعی کردیم کارهایی را برای ترنسکشوال ها انجام بدهیم. آن هم در شرایطی که ما مخالفان زیادی از درون سازمان داشتیم. از نگهبانی و حراست گرفته تا دیگر افرادی که مخالف رسیدگی به وضع ترنس ها بودند و اولویت برنامه هایشان روی کودکان کار یا زنان آسیب دیده متمرکز بود. به همین دلیل برای تغییر این رویکرد به زمان نیاز داشتیم. جالب است بدانید 15 سال طول کشید تا لایحه اطفال و نوجوانان ترنس از مجلس بیرون آمد.
چلک با اشاره به کارهای انجام شده در زمان فعالیت او در بهزیستی اظهار داشت: در اولین قدم پرونده در استان ها تشکیل می شد و دیگر نیاز نبود ترنس ها به تهران بیایند. از طرفی میزان حمایت از ترنس ها به 5 میلیون تومان افزایش پیدا کرد که آن موقع این رقم برای ما در بهزیستی خیلی بود. در همین راستا هزینه حمایتی را طی دستور العملی به مدیر بهزیستی استان می دادیم تا این افراد مجبور به آمدن به تهران نشوند. این در حالی بود که پس از آن ترنس ها هم در گروه های هدف و حمایت سازمان بهزیستی جای گرفتند و در صورت لزوم از سایر خدمات نیز در صورت وجود منابع می توانستند بهره بگیرند.

* ترنسکشوال مفسد اخلاقی نیست
وی تاکید کرد: سازمان بهزیستی تا سال 92 هیچ مسئولیت قانونی در قبال ترنس ها نداشت. از طرفی جلسات مختلفی را با دوستان ترنس و مسئولان برگزار می کردیم تا آنها را با ترنس ها روبرو و حساسیت در این باره ایجاد کنیم. چرا که برای حمایت از آنها به مشارکت اجتماعی نیاز داشتیم. این کار به تنهایی غیرممکن بود. باید سراغ خیلی از ارگان ها مثل پزشکی قانونی، نیروی انتظامی، پلیس امنیت اخلاقی، دادگستری، ثبت احوال، وزارت کشور و … جاهایی بود که باید با آنها ارتباط می گرفتیم.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران اضافه کرد: در همین زمینه انجمنی غیردولتی برای حمایت از ترنسکشوال ها مجوز گرفت و تشکیل شد. بعد از این ما مشکل معافیت از خدمت بچه های ترنس را در دستور کار قرار دادیم. آن زمان در ماده 33 نظام وظیفه از ترنسکشوال ها به عنوان مفسد اخلاقی یاد کرده بودند اما در هیچ کدام از کارت های معافیت تا جایی که من دیده بودم این عنوان را نمی نوشتند. منتهی بند مربوط به اختلال روانی را می زدند.
وی بیان داشت: در همین راستا موردی داشتیم که دختر بود و بعدها پسر شد اما با این معافیت و عنوان نمی توانست جایی استخدام شود. به همین دلیل در ادامه با مسئولان نظام وظیفه در آن زمان مکاتبه کردیم و جلسه ای را با حضور ترنس ها تشکیل دادیم. آنها پس از این جلسات و شنیدن مطالبات ترنس ها در چند زمینه تغییر رویکرد دادند و پس از آن بیماری هورمونی یا غدد را ابلاغ کردند و به این ترتیب ترنس ها دیگر مشمول عدم استخدام نمی شدند.
چلک افزود: نکته بعدی درباره افرادی بود که به سن سربازی می رسیدند. در این رابطه نظام وظیفه قبول کرد افرادی که وضعیتشان مشخص نیست با نظر بهزیستی بتوانند معافیت موقت داشته باشند. این امر به همه استان ها ابلاغ شد اما قانونی نبود.
این مددکار اجتماعی ادامه داد: موضوع بعدی رسیدگی به مسئله شناسنامه ترنس ها بود. مثلا می گفتند فهمیه کوروش و کوروش فهمیه شده است. در حالی که در خود قانون ثبت احوال این امکان وجود داشت که این موضوع بیان نشود. آنجا هم مکاتبه کردیم و به این ترتیب نوشته می شد با استناد به کد فلان آقا یا خانم ایکس تغییر نام داده است.

* پزشکی که غیرترنس ها را جراحی نمی کرد
وی بیان کرد: دغدغه بعدی ما پزشکان بودند. با پزشکان مختلفی صحبت کردیم و پزشکان را به افراد با ویژگی هایی که داشتند معرفی می کردیم. مثلا دکتر کهن زاد یکی از دکترهای شریفی بود که جراحی ترنس ها را با دقت و ظرافت انجام می داد. از طرفی اگر کسی ترنس نبود فقط برای دریافت هزینه، جراحی وی را انجام نمی داد. در این مسیر خیلی ها برای حمایت از ترنس ها قدم برداشتند. ما جزو معدود کشورهایی هستیم که مدارک فرد پس از تغییر جنسیت نیز تغییر می کند. مثلا در انگلستان این اتفاق رخ نمی دهد.
چلک گفت: در زمان مسئولیت کلیپی از ترنس ها تهیه و در هیئت دولت پخش شد. ما گارد شدیدی را در دولت برای حمایت از این گروه داشتیم. در همین راستا دکتر کریمی در قم نیز از منظر فقهی روی این بخش که رساله دکترایش بود کار کرد و خیلی رساله اش برای تغییر دیدگاه مراجع برای صدور فتوا به این موضوع کمک کرد.
وی ادامه داد: در همین دوره اولین گروه همیار را ترنس ها در تهران تشکیل دادند. رستورانی را با حمایت سازمان بهزیستی راه انداختند و همه این برنامه ها و تلاش ها باعث شد ما در سال اول تقریبا منابع اعتباری مان را در بهزیستی از 20 میلیون تومان به دو میلیارد تومان برسانیم.

* ترنس ها مشمول خدمات بیمه ای شدند
چلک با بیان اینکه سال 92 نیز اتفاق های مثبتی در این خصوص رخ داد اضافه کرد: آن زمان من مدیرکل دفتر آسیب های اجتماعی وزارت رفاه بودم. اولین کاری که انجام دادیم، جلب رضایت وزارت بهداشت و سازمان بیمه برای پذیرش بخشی از هزینه های درمان آنها بود که در نهایت این قضیه مشمول خدمات بیمه ای شد و بیمارستان امام خمینی دفترچه های این افراد را می پذیرفت.
این مددکار اجتماعی ادامه داد: سال 92 ما آیین نامه اورژانس اجتماعی را نیز در هیئت دولت مصوب کردیم. ماده یک آیین نامه بهزیستی راجع به این گروه ها مسئولیت دارد. یعنی ترنسکشوال ها افراد مشمول اورژانس اجتماعی هستند.
وی افزود: حتی قرار بود از تایلند جراح بیاوریم. چرا که کار جراحی آنها در مورد ترنس ها بی نقص بود اما وزارت بهداشت اجازه نداد. قرار بود آنها یک ماه در ایران حضور پیدا کرده و هم جراحی کنند و هم پزشکانی را در این حوزه آموزش بدهند. چرا که در ایران عموما پزشکان زیبایی این کار را انجام می دهند. ما هنوز روانشناس، پزشک، پرستار، مددکار خوبی را تربیت نمی کنیم که ترنس را خوب بشناسد و حمایت بدهد. اما در عرصه سیاستگذاری محدودتی برای حمایت از ترنس ها نیست. گاهی مواقع من به عنوان مجری قانون شاید در اجرا مشکل ایجاد کنم اما نظام حقوقی ما این موضوع را پذیرفته است.
چلک تاکید کرد: با وجود همه سختی ها و مشکلاتی که هنوز ترنس ها با آنها درگیر هستند امروز خوشحالم که به نقطه ای رسیده ایم که امروز دور هم جمع شده و راجع به ترنس ها حرف می زنیم.

* انحراف جنسی در کارت پایان خدمت، چرا؟
در ادامه اما شریعتی در پاسخ به چلک درباره وضع نظام وظیفه ترنس ها گفت: متاسفانه هنوز در مورد ماده 33 نظام وظیفه بند 8 مشکل وجود دارد. در کارت پایان خدمت ترنس ها در حال حاضر انحراف جنسی قلمداد می شود و معافیت ترنس ها بر همین اساس صادر می شود.
پس از آن چلک گفت: این بخشنامه توسط خود نظام وظیفه ابلاغ شده است. من بخشنامه را از بهزیستی گرفته و این مطلب را پیگیری می کنم. چون آن بخشنامه در راستای همان ماده 33 بود و می دانم لغو نشده اما یک نمونه از کارت جدید را به من بدهید تا پیگیر این موضوع شوم.
در این میان یکی از ترنس های حاضر در نشست گفت: من معافیتم را گرفته ام و دعوای شدیدی در کمیسیون نظام پزشکی شهرمان داشتم. آنها می گفتند بندی که به ما اختصاص داده اند برای روان درمانی است.
چلک افزود: بله در قانون چند ماده برای معافیت آمده و بستگی به آن کمیسیون بررسی می کند که کدام بند را در نظر بگیرند. در واقع از آنجایی که این افراد سالم هستند و می توانند اشتغال داشته باشند. بحث اختلال روانی مانع اشتغالشان می شود، آن بخش نامه در نظر گرفته شد. اما در نهایت مطالبه گری می کنیم تا مشکل این بند حل شود.

* معاینه به خاطر کنجکاوی
در همین رابطه یکی دیگر از ترنس های حاضر در جمع با اشاره به موضوعاتی که باعث خدشه دار شدن عزت نفس بچه های ترنس می شود، به رفتارهای غیرعادی برخی از مسئولان انتقاد داشت و گفت: من مدارک پزشکی ام را که برای معافیت می برم کامل است. هر وقت راجع به این موضوعات حرف می زنم حالم بد می شود. من بارها برای پیگیری معافیت اقدام کرده و بارها مورد معاینه پزشکان قرار گرفته ام. آن هم در شهر کوچکی مثل نورآباد لرستان. با اینکه همه مدارکم کامل است اما همچنان می خواهند به خاطر کنجکاوی خودشان مرا معاینه کنند. چه لزومی به این کار است؟ این موضوع در شهرمان پخش شده و از لحاظ روحی به شدت ضربه خورده ام.
وی افزود: به خاطر همین مسائل مجبور شدم شهرمان را ترک کرده و به تهران بیایم. چون در آنجا مدام تحقیر و مسخره می شدم. حالا کارت معافیتم آماده و مراحل اداری اش طی شده . با وجود اینکه کارتم آمده به من زنگ زده و گفته اند یا می آیی معاینه ات کنیم یا کارتت را می شکنیم و از بین می بریم. اما من می دانم به خاطر کنجکاوی شخصی خودشان اصرار به معاینه ام دارند. وقتی کارتم آمده دیگر نیازی به این رفتار نیست و من نمی دانم چه برخوردی کنم.
در ادامه سامان ارسطو بازیگر، کارگردان و ترنسکشوال و یکی دیگر از سخنرانان این نشست در اعتراض به بدرفتار با ترنس ها اعلام کرد: مورد مشابه این آقا را یکی دیگر از بچه های ترنس نیز تجربه کرده بود. فردی که این درخواست را دارد خودش یک بیمار جنسی است. من در تماسی به ایشان گفتم که خودش را به یک روانشناس معرفی و با تهدید قانونی او را مجبور کردم که کارت سربازی فرد مورد نظر را به پست داده و برای او ارسال کند. چون دو نفر از بچه های خرم آباد مشکل این آقا را داشتند و باید این موضوع حل شود.

* ترنس بودنشان را نمی پذیرند
ارسطو ادامه داد: مشکل ما این است که بدون کسب آگاهی درست از جنسیت به دنبال دریافت یکسری از موافقت ها هستیم. نباید به غلط درباره ترنسکشوال ها گفته شود، این افراد بیمار و گناه دارند تا به آنها توجه شود. دوست داشتم هیچ وقت کسی با این قضیه موافقت نکند تا وقتی که خود این مسئله به درستی معرفی و مطرح شود. امروز یک فرد ترنس چون به او گفته اند باید زن یا مرد شوی، ترنس بودنش را نمی پذیرد و خودش را مخفی می کند. حتی انجمنی که در این زمینه با عنوان بیماران مبتلا به هویت جنسی تشکیل شده، غلط است. نمی توانیم چنین عنوانی را به کار ببریم.
وی افزود: سال 87 بودجه هر نفر ترنس 17 میلیون تومان بود. بهزیستی پول خوبی در اختیار داشت اما ترنس ها آن طور که باید مورد حمایت قرار نگرفتند.
موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی در پاسخ گفت: کل مبلغ حمایتی ترنس ها از سال 86 ، پنج میلیون تومان شد. جراحی این افراد ممکن است 17 میلیون تومان بوده اما کمکی که دولت انجام می داد 5 میلیون تومان بود.

* جراحان نابلد به ترنس ها آسیب می زنند
ارسطو در ادامه گفت: من سال ها است می جنگم و یک مبارز به دنیا آمده ام. همیشه یک ترنس هستم. چه با جراحی و چه بدون جراحی.
وی افزود: ما اقلیت جنسی فقط ترنسکشوالیم. هیچ پیله ای ندارم و نداشتم که امروز پروانه شوم. پیله، مغز بیمار من است. لطفا ترنس هایی که از این عناوین استفاده می کنند این موضوع را در ذهنشان خط بزنند.
بازیگر ترنس با بیان اینکه ترنس ها باید خودشان ذهنیتشان را عوض کرده و ترنس بودنشان را به عنوان بخشی از طیف جنس ها بپذیرند ادامه داد: من هیچ وقت به دنبال هویتم نبودم. کارت شناسایی، معافیت، شناسنامه هیچ وقت هویت درونی من را شامل نمی شود. من فقط اندام جنسی که به اصطلاح به آن زنانه می گویند را جراحی و به جسم مردانه نزدیک کردم.
ارسوط گفت: مهم نیست جراحی انجام بدهید یا خیر. لطفا زیر تیغ جراحان به اصطلاح جراح نروید. با 5 میلیون نمی شود جراحی انجام داد. یکسری جراحی های اشتباه انجام داده و تمام عصب های حسی بچه ها را از بین می برند. اتفاقی که به شدت باعث آسیب به آنها می شود.
وی با انتقاد به نادیده گرفتن شدن ترنس ها از سوی جامعه بیان داشت: حق و حقوق ترنس ها هنوز به درستی به رسمیت شناخته نمی شوند. ترنس بیمار نیست. عنوان بیماری برای آنها اشتباه است. ترنس، فقط ترنس است. اشتباه ما این است که در این باره به دیگران توضیح می دهیم.
ارسطو تاکید کرد: مگر دیگران زن یا مرد بودنشان را توضیح می دهند؟ همان طور که من مرد بودن یا زن بودن کسی را پذیرفته ام او نیز باید ترنس بودن مرا بپذیرد. یکی از مشکلاتی که ما با بچه های ترنس داریم این است که خودشان، خودشان را باور ندارند.
وی خاطرنشان کرد: عده ای از ترنس ها به خاطر ذهنیت های اشتباه جامعه و اینکه مردم آنها را بپذیرند به عمل جراحی اقدام می کنند. این عمل بدون شناخت کافی از بدنشان بوده و پس از آن پشیمان و آسیب های زیادی را متحمل می شوند. هزینه جراحی در ایران بیش از 80 میلیون تومان است و خیلی از ترنس ها قادر به پرداخت آن نیستند. پس چه سرنوشتی در انتظار آنها است؟ آیا تا زن یا مرد نشوند نباید کار کنند؟ نباید به فعالیت هایشان ادامه بدهند؟
این بازیگر افزود: گاهی در بعضی از مکان ها مرا به عنوان یک ترنس موفق معرفی می کنند. چرا؟ من هم یک انسان موفق هستم از زمانی که متولد شده ام و فرهنگ جامعه با اطلاع رسانی های دقیق باید به سمتی برود که مردم ترنس را باور کنند.
گزارش از فاطمه شیری