17/02/1398
لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان به‌طور مشخص به موضوع کودک‌آزاری و جرایم علیه کودکان می‌پردازد. کودک‌آزاری یک پدیده کاملاً اجتماعی است که چندین وجه دارد. یکی از عوامل مؤثر در کودک‌آزاری مسائل اقتصادی، فقر و مسائل معیشتی است و مسائل اجتماعی مثل اعتیاد و از این قبیل هم قطعاً مؤثر است. اما یکی از عوامل خیلی مهم در بحث کودک‌آزاری بحث فرهنگی و ریشه‌های فکری است که به کودک به‌عنوان یک فرد صاحب حق در خانواده و جامعه نگاه نمی‌شود و والدین فکر می‌کنند کودک مایملک آن‌ها است و
هر طور دلشان بخواهد، می‌توانند با او رفتار کنند.
همه این‌ها عواملی است که کودک‌آزاری را در جامعه ما ایجاد کرده و گسترش می‌دهد. اما در کنار همه این عوامل، عامل مؤثر دیگری با عنوان قانون وجود دارد. قوانین طبیعتاً می‌توانند نقش زیادی در فرهنگ‌سازی، جلوگیری از یک پدیده نابهنجار و حتی مبارزه با آن پدیده داشته باشد. قوانینی که در حال حاضر برای حمایت از کودکان و نوجوانان بزه‌دیده یا در معرض جرم قرار گرفتن کودکان و نوجوانان یا همان کودک‌آزاری وجود دارد، قوانین جامع و مانعی نیست و این قوانین همه جنبه‌های کودک‌آزاری را در برنمی‌گیرد. به‌عنوان مثال، هیچ نقشی در پیشگیری از جرم و حتی مسائل بعد از وقوع جرم ندارد. در این میان خود روند رسیدگی هم مخدوش است.
اما لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان نگاه متفاوتی به این مباحث دارد. در این لایحه، کودک‌آزاری و جرایم علیه کودک کاملاً آسیب‌شناسی شده و قانون در مراحل مختلف آن وارد شده است. این لایحه در سال 86 تدوین شده است و الان بیشتر از 12 سال از تدوین آن گذشته است. با این حال، سال گذشته این لایحه به‌طور کامل در مجلس تصویب و برای تأیید به شورای نگهبان فرستاده شد و امید است با رفت و آمد‌هایی که این لایحه به شورای نگهبان و مجلس داشت و اصلاحاتی که انجام شده است، به‌زودی این روند 12 ساله خاتمه پیدا کند.
یکی از امتیازات مثبت این لایحه این است که این مسئله را در سه فاز مورد بررسی قرار داده است: نخست آن که پیش از همه به موضوع پیشگیری پرداخته است. کودکان در معرض خطر را شناسایی کرده و راهبردهای حمایتی و نظارتی بیشتری برای آن‌ها تعیین کرده است. همچنین مسئولان و نهادهای ذی‌ربط را موظف کرده به روند زندگی این کودکان نظارت بیشتری داشته باشند. موضوع دیگری که این لایحه به آن پرداخته این است که اگر کودک‌آزاری به هر دلیلی اتفاق افتاده باشد، جرم‌انگاری در این حوزه را گسترده‌تر کرده است. این موضوع می‌تواند هم جنبه پیشگیرانه داشته باشد و هم می‌تواند در روند رسیدگی قضایی کمک کند و مانع ارتکاب مجدد جرم شود. همین افزایش جرم‌انگاری باعث می‌شود حتی اگر پدر و مادری نسبت به کودک خود بی‌اعتنا و سهل‌انگار باشند با برخورد قضایی روبه‌رو شوند. پیش از این، کودک از چنین حقوقی محروم بود و اعمال خشونت جنسی و جسمی بیشتر مدنظر بود، اما حالا عدم مراقبت‌های کافی از سوی والدین که هم یکی از وظایف آن‌ها و هم یکی از حقوق اولیه کودکان است، می‌تواند جرم انگاری شود و با آن برخورد قانونی صورت گیرد.
از طرف دیگر، این لایحه برای رسیدگی قضایی به جرایم این حوزه هم مقررات خاصی برقرار کرده است. یکی دیگر از اتفاقات مثبتی که افتاده این است که سازمان‌های مردم نهاد را در این روند به‌ویژه مرحله پس از وقوع جرم وارد کرده است. کاملاً مشخص است که اگر کودکی با وجود پیشگیری‌هایی که انجام شده مورد خشونت یا آزار قرار گرفت و در روند رسیدگی قضایی برای مجرم، حکم صادر شد، آن حکم به‌تنهایی کفایت نمی‌کند. موضوع بعدی این است که هم کودک و هم مجرم دوباره باید به اجتماع برگردند. در این لایحه، یک سری روندهای نظارتی برای بعد از وقوع جرم هم برای کودک و هم برای مجرم پیش‌بینی شده است که نشان می‌دهد این لایحه سیستم کاملی را ارائه کرده است. به همین دلیل، لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان که امیدواریم به‌زودی به قانون تبدیل شود، یک لایحه مترقی است که وضعیت قانونی ما را در حمایت از کودکان بزه‌دیده از وضعیت فعلی به رتبه خیلی بالاتری می‌برد، اگرچه قطعاً ما تا نقطه ایده‌آل هنوز فاصله داریم، ولی به هر حال تصویب آن اثرات مثبتی خواهد داشت .
آنچه مسلم است، تصویب کامل این قانون از سوی شورای نگهبان، پایان راه نیست و بعد از تصویب آن، نیاز به فرهنگ‌سازی است. در این میان، اجرای این قانون می‌تواند باعث شود فرهنگ ما مترقی‌تر شده و نگاه‌ها به کودکان به‌عنوان افرادی صاحب حق و حقوق تصحیح شود. البته از تصویب قانون تا اجرایی شدن آن راه درازی وجود دارد، ولی با این حال، باید زیرساخت‌های لازم برای اجرایی شدن لایحه ایجاد شود تا به نقطه مطلوب برسد.
*فعال حقوق کودک و وکیل دادگستری
آخرین دیدگاهها