تناقض های آماری در تعداد کودکان کار از ۸ تا ۴۱۰ هزار

همشهری آنلاین – لاله غزالی: «کودک کار» به عنوان پدیده‌ای که همه کشورها با آن مواجهند، از جمله آسیب‌های اجتماعی است که دولت‌ها، نهادهای غیردولتی و تشکل‌های مردم‌نهاد برای کاهش آن تلاش می‌کنند. ایران از جمله کشورهایی است که همواره با این پدیده روبه‌رو و به‌ویژه در یک دهه اخیر آمار کودکان کار در آن رو به افزایش بوده است. در کشور ما تعداد نهادهایی که در این زمینه مسئولیت دارند و باید برای آن چاره‌اندیشی کنند، کم نیست. اما شواهد نشان می‌دهد که اغلب آنها یا به وظایف خود عمل نمی‌کنند یا قصور دارند. یکی از شواهد این امر، آماری است که مسئولان نهادهای مرتبط درباره تعداد کودکان کار ارائه می‌دهند. این در حالی است که احصای آمار افراد، نخستین گام در جهت رفع یا کاهش پدیده کودکان کار محسوب می‌شود.

• ۸ هزار کودک کار و خیابانی در کشور یا یک استان؟

محمد علی‌گو مدیرکل دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور چهارشنبه ۲۵ دی‌ ماه در جمع کارشناسان و نمایندگان اورژانس اجتماعی استان مازندران در ساری گفت که این سازمان اکنون به‌تنهایی با ۸ هزار کودک کار و خیابانی در کشور مواجه است.

این در حالی است که محسن نیرومند مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان اصفهان ۵ شهریور امسال در هفتمین کنفرانس تخصصی حقوق کودک بیان کرد: بنا بر گزارش سازمان بین‌المللی کار، در جهان ۱۳۰ میلیون و در ایران ۴۱۰ هزار کودک کار داریم که حدود ۸ هزار نفر آنان در اصفهان و ۵۰ درصد آنها از اتباع هستند.

• تفاوت شاخص‌های آماری

نیرومند این را هم گفت که آمار کودکان کار به دلیل تفاوت در شاخص‌ها متفاوت است. اما این شاخص‌ها چه هستند که آمار را این‌قدر جابه‌جا می‌کنند؟

شاید یکی از مواردی که در آمارهای ارائه‌شده برای کودکان کار تفاوت ایجاد می‌کند، عدد سنی باشد که برای کودکی در نظر گرفته می‌شود. با توجه به این فاکتور، اوایل سال گذشته خورشیدی، سازمان ملل اعلام کرد که بیش از ۱۵ درصد از نیروی کار جهان را ۵۴۱ میلیون کارگر جوان (۱۵ تا ۲۴ ساله) تشکیل می‌دهند؛ از جمله ۳۷ میلیون کودک (۱۵ تا ۱۷ ساله) که در محیط‌های پرخطر به کار مشغولند. این کارگران جوان ۴۰ درصد بیشتر از کارگران بزرگسال بالای ۲۵ سال در خطر آسیب‌های غیرمرگبار محیط‌های کاری قرار دارند.

مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان اصفهان در کنفرانس مذکور همچنین گفت: درصد کودکان کار در ایران ۲/۱ درصد است. این آمار در کشورهای عربی ۲/۹، قاره آفریقا ۱۹/۶، آمریکا ۵/۳ و آسیا و اقیانوسیه ۷/۴ درصد است.

• دو آمار بسیار دور از هم

پیش از نیرومند، در ۲۴ تیر ماه ۹۸، شکرالله حسن‌بیگی معاون سیاسی اجتماعی استاندار تهران در حاشیه جلسه شورای اجتماعی استان تهران گفته بود: در حال حاضر آمار دقیقی از تعداد کودکان کار در استان تهران نداریم، اما حدود ۱۰ هزار کودک کار در کل کشور وجود دارد که بیشتر آنها یعنی حدود ۴ هزار کودک کار در استان تهران حضور دارند و البته بیشتر آنها در شهر تهران هستند. (منبع: باشگاه خبرنگاران جوان)

همه اینها در حالی است که حبیب‌الله مسعودی‌فرید معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، ۲۶ مرداد ۱۳۹۶ در نشست خبری که در شیرخوارگاه معتضدی کرمانشاه برگزار شد، از شناسایی ۷۰ هزار کودک کار و خیابانی در کشور خبر داد.

• کودکان کار تبعه خارجی

ارائه آمار متفاوت فقط به تعداد کل کودکان کار حدود نمی‌شود و درباره تعداد تبعه‌های خارجی این گروه از کودکان هم اختلاف نظر وجود دارد. برای مثال، مسعودی ‌فرید ۹ اردیبهشت سال گذشته گفت: شناسایی کودکان کار و خیابانی سخت است. اما طبق بررسی‌های انجام شده، در تهران حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد کودکان کار غیرایرانی بوده و در کل کشور حدود ۵۰ درصد کودکان کار، ایرانی‌ نیستند.

حسن‌بیگی نیز در تاریخ ۲۴ تیر ماه ۹۸ تعداد کودکان کار تبعه خارجی را در شهر تهران ۸۰ درصد اعلام کرده بود.

با توجه به این‌که امروز مدیرکل دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور گفته است آمار و اطلاعات این نهاد هنگام تصمیم‌گیری‌ها مربوط به ۶ ماه پیش است و اصلا به‌روز نیست آیا می‌توان تصور کرد که طی حدود ۲ ماه کودکان کار سرشماری شده‌اند و اختلاف ۱۰ تا ۲۰ درصدی به دست آمده است؟!

• قانون چه می‌گوید؟

مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان اصفهان پیش‌تر درباره حقوق کودکان اظهار کرد: برای اولین بار در سال ۱۳۴۰ موضوع حقوق کودکان عنوان شد و برای افرادی که کودکان زیر ۱۲ سال را در کارگاه‌های قالیبافی به کار مشغول می‌کردند مجازات ۶ تا ۱۲ ماه حبس و ۵۰۰ تا ۵ هزار تومان در نظر گرفته شد که در صورت تکرار به ۳ سال حبس و تا ۳۰ هزار تومان جریمه نقدی افزایش می‌یافت.

وی ادامه داد: در قانون کار مصوب دهه ۶۰، اشتغال کودکان تا ۱۵ سالگی به طور کامل ممنوع و از ۱۵ تا ۱۸ سالگی به صورت کارآموزی است. واگذاری کار در شب و اضافه‌کاری کودکان نیز ممنوع اعلام شده اما سوال اینجاست که آیا کودکان کار در مکان‌های رسمی فعالیت می‌کنند که بتوانیم این مکان‌ها را جریمه کنیم؟

نیرومند گفت: مشکل کمبود قانون نداریم و در بعضی موارد قانون اضافه نیز داریم. ۳۶ شغل از لحاظ قانون برای کودکان تا ۱۸ سالگی ممنوع است و مطابق اسناد بین‌المللی که ما نیز آنها را امضا کرده‌ایم، باید تا سال ۲۰۲۱ اشتغال کودکان به صفر برسد.

• نتیجه برخورد قهری

بر طبق این گزارش، علیگو مدیرکل دفتر آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی به نحوه رسیدگی به کودکان کار اشاره و بیان می‌کند: بررسی‌ها و سال‌ها تجربه نشان داده است که برخورد پلیسی با پدیده کودکان کار جوابگو نیست.

وی ادامه می‌دهد: سازمان بهزیستی به دنبال راهکاری است که بدون برخورد پلیسی و با محوریت توانمندسازی خانواده و کودک در حوزه اشتغال با پدیده کودکان کار و خیابانی مواجه شود.

مدیرکل دفتر آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی گفت: برنامه‌ای در دست داریم که در صورت شرایط مطلوب و اجرایی شدن، در سال ۹۹ کاهش چشمگیر کودکان کار و خیابانی را شاهد خواهیم بود.

مسعودی ‌فرید نیز پیش‌تر با تاکید بر این‌که در برخورد با این کودکان روش‌های قهری کارایی ندارد، اظهار کرد: یکی از نگرانی‌های ما آن است که کودکانی که به هر دلیل خواسته یا ناخواسته در سطح خیابان کار می‌کنند، روانه کارگاه‌های زیرزمینی شوند که هیچ نام و نشانی از آنها نباشد.

معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور افزود: در این صورت کودکان در این کارگاه‌ها آسیب بیشتری می‌بینند، لذا با رویکرد قهرآمیز که می‌تواند به شرایط بدتری منجر شود، مخالف هستیم.

• چه کسی مسئول است؟

مدیرکل دفتر آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی در خصوص نابسامانی وضعیت در زمینه کودکان کار همچنین گفته است: اگر تمامی نهادها وظایف خود را در قبال کودکان کار به‌درستی انجام می‌دادند، امروز با چنین وضعیتی روبه‌رو نبودیم.

علی‌گو با اعلام این‌که کودکان کار مهم‌ترین دغدغه بهزیستی هستند و به‌شدت هم این سازمان و توانایی‌های آن را با خود درگیر کرده‌اند، افزود: باید رسیدگی به کودکان کار به یک مطالبه ملی تبدیل شود چون همه دستگاه‌های حاضر در ستاد ساماندهی کودکان کار و خیابانی دارای شرح وظیفه هستند و لازم است به آن عمل کنند.

آیین‌نامه سازماندهی کودکان خیابانی در سال ۸۴ به تصویب رسیده و ۱۱ دستگاه متولی اجرای آن هستند. ‌مسئول شورای ساماندهی کودکان کار و خیابان، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است؛ مسئولیس که البته در عملیات جمع‌آوری کودکان کار که معمولا توسط شهرداری یا نیروی انتظامی انجام می‌شود نقشی ندارد و تنها گزارش کار دستگاه‌ها را دریافت می‌کند. این درحالیست که برخی کشورها دوره‌هایی را برای نیروهای شهرداری یا انتظامی در خصوص نحوه برخورد با کودکان کار خیابانی برگزار می‌کنند.

همشهری آنلاین آمادگی دارد توضیحات دستگاه‌های مسئول در این حوزه را انعکاس دهد.