وحید ترابی ۲۸ تير ۱۳۹۶
همسر یا دختر؟ دانش آموز یا زن خانه دار؟ مادر یا فرزند؟ شاید اگر درباره دختر نوجوان ده-یازده ساله‌مان کسی این پرسش ها را بپرسد بدون اندکی تأمل پاسخ او را خواهیم داد؛ اما این پرسش ها در بسیاری از نقاط کشور، گاه با پاسخ های غیرمعمول روبه رو می‌شوند و گاه حتی به مرحله طرح هم نمی‌رسند!
به گزارش «تابناک»، کودک‌همسری، امروزه یکی از معضلات پر آسیب جامعه ایران است. اتفاقی پر تکرار و با سابقه که در بسیاری از شهرهای ایران به وقوع می‌پیوندد و آثار زیانبار بسیاری را هم با خود به همراه دارد.
در سال 1395 و در سمیناری با عنوان ازدواج کودکان در ایران، زهرا رحیمی، مدیرعامل جمعیت امام علی(ع)، یکی از سازمان های مردم نهاد فعال در حوزه‌های اجتماعی و به ویژه کودکان کار، ضمن اشاره به موضوع کودک همسری از ازدواج 43هزار دختربچه 10 تا 15 ساله در ایران خبر داد؛ آماری خیره کننده و باورنکردنی که گستردگی این موضوع را نشان می‌دهد.
در قانون مدنی ایران، که اصلی ترین مرجع برای مباحث مربوط به ازدواج و طلاق است، موضوع سن ازدواج تبیین شده است. در ماده 1041 قانون مدنی، آمده است: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به 15 سال تمام شمسی منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح است.»
بنا بر این ماده قانونی، دختران پیش از 13 سال با اجازه و تشخیص ولی و دادگاه می توانند ازدواج کنند و به همسری یک مرد در بیایند. این در حالی است که سن قانونی ازدواج در بسیاری از کشورهای جهان 18 سال تمام یا حتی بیشتر است.
کودک‌همسری و علل و پیامدهای آن
معضلات اجتماعی توامان با آسیب‌هایی هستند که یا به سختی می‌توان آنها را جبران کرد و یا از اساس جبران ناپذیرند. کودک‌همسری از جمله معضلاتی است که در بسیاری از موارد غیرقابل جبران بوده است. آسیب‌شناسی موضوع کودک‌همسری یکی از راه‌های جست و جوی حل این معضل اجتماعی است. در این باره زهرا کهرام، فعال اجتماعی و از اعضای جمعیت امام علی(ع) در مصاحبه با خبرنگار تابناک از حواشی و موارد کودک‌همسری در ایران گفت.
کهرام با تأکید بر اهمیت مطالعه در این باره گفت: «یکی از مشکلات اساسی که در حال حاضر وجود دارد، این است که موضوع ازدواج کودکان به اندازه کافی بررسی علمی نشده است. به این دلیل که بسیاری با قانونی دیدن این مسأله موضوع کودک‌همسری را به عنوان یک معضل نپذیرفته‌اند.»
او همچنین با اشاره به فقدان آمار دقیق در حوزه کودک‌همسری گفت: «در بسیاری از استان‌های کشور، ازدواج دختران زیر 13 سال و پسران زیر 15 سال با حکم قانون انجام می‌شود اما غالبا این ازدواج‌ها ثبت نمی‌شوند و این باعث مغشوش شدن آمار ازدواج کودکان می‌شود.» کهرام افزود: «عدم ثبت این ازدواج‌ها همچنین منجر به افزایش تعداد کودکان بی‌شناسنامه می‌شود.»
زهرا کهرام در پاسخ به عوامل و علل وجود کودک‌همسری در کشور گفت: «مشکلات مالی، فرهنگی و… عوامل گوناگون این اتفاق‌اند. گاهی می‌بینیم که خانواده‌ای با ازدواج دختر خود موافق نیست اما به دلیل ناتوانی در تامین نیازهای مالی فرزندشان دست به این کار می‌زند. گاهی هم موضوع اقتصادی مطرح نیست و این اتفاق به فرهنگ خانواده برمی‌گردد. این موارد بیشتر در قوم‌های اعراب و بلوچ و ترکمن وجود دارد که ازدواج دختران در سن پایین بدل به فرهنگ شده است. ما در استان خوزستان که بیشترین تعداد کودک‌همسری را داراست حتی مواردی داریم که خود دختر می‌خواهد در سن کم ازدواج کند. به این دلیل که ازدواج نکردن او باعث بی‌آبرویی در بین مردم خواهد شد. بنابراین دختر ازدواج می‌کند و در نتیجه با مشکلات بسیاری روبه‌رو می‌شود.» این فعال اجتماعی ادامه داد: «یکی دیگر از عوامل کودک‌همسری موضوع کودکان کار است. مثلا دختری که مسئول تامین هزینه‌های خانواده خود بوده است برای رها شدن از کار و خانواده تن به ازدواج می‌دهد.»
کهرام عامل دیگر کودک‌همسری را بی‌سوادی برشمرد و افزود: «برخی دختران در استان‌هایی مثل کرمان، سیستان بلوچستان یا خوزستان تنها به این دلیل ازدواج می‌کنند که شرایط تحصیل را ندارند. مدرسه و آموزشگاهی وجود ندارد و دختر، جایگزینی برای ازدواج ندارد.»
کهرام در خصوص پیامدهای ازدواج کودکان گفت: «یکی از مشکلاتی که در اثر کودک‌همسری به وجود می‌آید، تربیت کودکانی است که حاصل این ازدواج‌ها هستند. مادری که هنوز خود به سن بلوغ عقلی نرسیده است طبیعتا نمی‌تواند فرزند خود را به خوبی تربیت کند و این تبعات بسیاری زیادی به همراه خواهد داشت.»
افسردگی در انتظار دخترانی که زود ازدواج می‌کنند
در پی هر موقعیت نامناسبی برای انسان آسیب‌های روانی بسیاری به وجود خواهد آمد. کودک‌همسری نیز از این قاعده مستثنا نیست و بدون شک این اتفاق تأثیرات عمیقی بر روح و روان دختر یا پسر نوجوان که هنوز به رشد کامل نرسیده خواهد گذاشت. در این باره سارا گلستانی، روانشناس و کارشناس ارشد مشاوره خانواده، در مصاحبه با خبرنگار تابناک تاثیرات روانی کودک‌همسری را بیان کرد.
گلستانی گفت: «وقتی از فردی که هنوز شرایط ازدواج را ندارد و رشد لازم برای این کار را به دست نیاورده است انتظار داشته باشیم در این موقعیت قرار گیرد و به مسئولیت‌های مرتبط با آن موقعیت از جمله برقراری رابطه جنسی، تعهد و… پاسخ دهد، ما او را تحت فشار قرار داده‌ایم و طبیعتا حقوق این کودک مورد تجاوز قرار خواهد گرفت.»
او درباره انواع این آسیب‌ها گفت: « نوع آسیب‌های روانی که کودک در اثر ازدواج ممکن است به آنها دچار شود، بستگی به این دارد که او پیش از بلوغ ازدواج کرده است یا بعد از بلوغ. از سوی دیگر دلیل ازدواج صورت گرفته مشخص کننده میزان تأثیراتی است که ازدواج بر او خواهد گذاشت.»
این روانشناس افزود: «ازدواج کودکان قطعا همراه با آسیب‌های روانی خواهد بود و این آسیب‌ها بیشتر بعد از 18 سالگی بروز می‌کنند. به دلیل اینکه انسان تا 18 سالگی در حال رشد است و در این سن به رشد می‌رسد. در این موارد آسیب‌هایی از جمله افسردگی و علائم مربوط به آن در این فرد مشاهده خواهد شد.»
گلستانی همچنین با اشاره به آمارهای منتشره در این باره گفت: «آمار 43 هزار نفری کودک همسری در ایران نشان دهنده این است که همچنان بخش بزرگی از خانواده‌های کشور درگیر رفتارهایی هستند که خلاف حقوق کودکان محسوب می‌شود و والدین هنوز به اندازه کافی از حقوق طبیعی کودکان خود مطلع نیستند. اصلاح این شرایط وظیفه سازمان‌های ذی‌ربط است تا با پیگیری و آموزش به حل این موضوع کمک کنند.»
پروانه سلحشوری: پیگیر اصلاح قانون سن ازدواج از طریق مرکز پژوهش‌های مجلس هستیم
نظر مشهور در فقه امامیه که مبنای قانونگذاری قوانین جمهوری اسلامی ایران است بر عدم ازدواج یک مرد با دختری است که هنوز به سن بلوغ نرسیده است. آذرماه سال 1395 نیز در دیدار اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس با آیت الله مکارم شیرازی موضوع سن ازدواج و قوانین مرتبط با آن از سوی یکی از اعضا مطرح شد و آیت مکارم شیرازی در پاسخ به این استفتا گفت: «من از نظر فتوا این اجازه را نداده و نمی‌دهم. ممکن است در گذشته چنین چیزی جایز بوده؛ اما اکنون به خاطر مفاسدی که دارد تا زمانی‌که دختر به بلوغ عقلی نرسد و قدرت تصمیم‌گیری نداشته باشد، اجازه ازدواج ندارد و حکم باطل بودن چنین ازدواجی را می‌دهم.» با وجود این، می‌توان ایده تغییر در قوانین مرتبط با سن ازدواج را مطرح نمود و تلاش کرد تا آسیب‌های ناشی از این معضل اجتماعی کاسته شود.
چندی پیش پروانه سلحشوری، نماینده مجلس شورای اسلامی و رئیس فراکسیون زنان در مجلس از تلاش برای افزایش حداقل سن ازدواج در ایران خبر داد.
پروانه سلحشوری در مصاحبه با خبرنگار تابناک درباره این موضوع گفت: «ما از مرکز پژوهش‌ها خواسته‌ایم تا در این باره پیگیری کند و نظرات خود را درباره اینکه تا چه اندازه می‌توانیم به این موضوع ورود کنیم و اینکه چه فعالیت‌هایی در این رابطه می‌توان انجام داد به ما برساند.»
سلحشوری در ادامه با اشاره به قانون مرتبط با سن ازدواج افزود: «در حال حاضر و بر اساس قانون، حداقل سن ازدواج دختران 13 سال است، ولی با اذن پدر حتی دختران 9 ساله هم می‌توانند ازدواج کنند. از طرفی آسیب‌های اجتماعی ناشی از این اتفاق بسیار زیاد است و به همین دلیل ما از دو راه به اصلاح این موضوع وارد شدیم. یکی از طریق کمیته حقوق قضایی مرکزی پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، که از نظر حقوقی این موضوع بررسی خواهد شد. دوم از طریق کمیته اجتماعی پژوهش‌های مجلس تا درباره اینکه دختران چه گروهایی از جامعه در این سن ازدواج می‌کنند به ما آمار و اطلاعات دهند و از کیفیت و چگونگی این موضوع ما را مطلع کنند.»
این نماینده مجلس ادامه داد: «وقتی این مسائل روشن شود در جلسه‌ای که با کارشناسان و متخصصین خواهیم داشت، مشخص می‌کنیم که این موضوع به چه شکل پیگیری شود.»
سلحشوری در خصوص نظر فقها در این باره به تابناک گفت: «در حال حاضر تعدادی از فقهای ما با این سن ازدواج موافق نیستند. ما هم استفتا کرده‌ایم از آیت الله مکارم شیرازی و ایشان «بلوغ عقلی» را شرط سن ازدواج قرار دادند.»
سلحشوری در پایان گفت: «ما اصلاحیه این قانون را بعد از طی کردن مراحل قانونی در مجلس تقدیم شورای نگهبان خواهیم کرد.»
به گزارش «تابناک»، مشکلات و معضلاتی که به تبع ازدواج کودکان به وقوع می‌پیوندد به اندازه‌ای بدیهی است که به سختی می‌توان آنها را نادیده گرفت. از طرفی با نظر به فتاوی موجود در این باره انتظار می‌رود کمیسیون‌های مربوطه در مجلس شورای اسلامی تلاش خود را برای اصلاح این قانون به کار گیرند. بدون شک حل معضلات موجود از راه قانونی امکان پذیر خواهد بود.
آخرین دیدگاه‌ها