دیدگاه اجتماعی؛ مخالف ترجمه تمام قرآن برای کودکان/ ادیان دیگر چه می‌کنند؟
۱۵ تير ۱۳۹۸
نادعلی عاشوری تلوکی، دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا درباره ترجمه قرآن برای کودکان و نوجوانان گفت: آنچه امروزه به برکت نهضت ترجمه‌پژوهی قرآن رخ داده، صرفاً به دلیل کمیت نسبتاً زیاد این ترجمه‌ها نیست که براساس آخرین برآورد‌ها از صد ترجمه نیز فراتر رفته است، بلکه انواع گوناگونی از ترجمه‌ها را نیز شامل می‌شود که می‌توان آن‌ها را در دسته‌بندی‌های متعددی قرار داد که باید در مجال دیگری به بررسی آن‌ها پرداخت.
وی افزود: در یک نگاه کلی می‌توان همه ترجمه‌ها را به دو دسته تقسیم کرد. نخست ترجمه‌هایی که مخاطبان عام دارند و هدف اصلی از ترجمه قرآن را تشکیل می‌دهند و بیشترین تعداد ترجمه‌های چند دهه اخیر نیز در این دسته قرار می‌گیرد. دوم ترجمه‌هایی که مخاطبان خاص دارند و در یک دهه اخیر توجه بیشتری به آن‌ها شده است که به دلیل نوپا بودن هنوز حجم قابل توجهی را به خود اختصاص نداده است. شاید بتوان ترجمه مصطفی رحماندوست را که برای گروه سنی کودک و نوجوان انجام شده و ترجمه حجت‌الاسلام علی ملکی، که برای نوجوان و جوان عرضه شد، در زمره ترجمه‌های این دسته قرار داد.
زبان ویژهای برای کودکان نداریم
عاشوری با اشاره به موافقان و مخالفان ترجمه قرآن برای مخاطبان خاص گفت: در اینکه آیا می‌توان قرآن را برای جوانان ترجمه کرد، جای بحث و بررسی بسیاری دارد؛ اما موافقان این نظر می‌توانند مخالفان را قانع کنند که هرچند هنوز زبان ویژهای برای این قشر پدید نیامده؛ ولی می‌توان از همان زبان معیار استفاده و اندکی افزوده‌های تفسیری هم به ترجمه اضافه کرد و با بهره‌گیری از شیوه ترجمه مفهومی، قرآن را برای این گروه سنی برگردان کرد؛ اما بعید است بتوان در دشواری یا شاید غیرممکن بودن انجام چنین کاری برای کودکان و نوجوانان تردید داشت؛ زیرا مشکل اصلی فقط این نیست که در حال حاضر زبان ویژهای برای کودکان و نوجوانان پدید نیامده که بر اساس آن بتوان همه قرآن را برای آن‌ها ترجمه کرد، بلکه ایراد عمده و مشکل اساسی به باید‌ها و ضرورت‌های چنین اقدامی برمی‌گردد که به شدت محل بحث و نظر است.
بخشی از محتوای قرآن مناسب کودکان نیست
این مدرس دانشگاه ادامه داد: آنچه تاکنون طرفداران این گونه ترجمه‌ها مطرح کرده‌اند، چنانچه در مصاحبه‌های متعدد مترجمان یادشده نیز آمده، به دشواری انجام این امر، به دلیل فقدان زبان ویژه برای کودکان و نوجوانان تأکید کرده‌اند. در حالی که مشکل اصلی به اساس این بحث و ضرورت انجام آن برمی‌گردد. طرفداران این ترجمه‌ها باید روشن کنند که چه نیازی است همه قرآن (تأکید می‌کنم همه قرآن) برای این گروه سنی ترجمه شود؟ مگر قرآن یک کتاب معمولی با محتوای مشخصی است که بتوان تمامی چندین هزار آیه قرآن را برای کودک و نوجوان ترجمه کرد؟ در آیات متعددی از قرآن درباره جنگ و جهاد و قتل و کشتار سخن گفته شده که قطعاً از دیدگاه روانشناسی و علوم تربیتی مجاز نیستیم، همه این آیات را برای کودکان و نوجوانان ترجمه کنیم و در اختیار آن‌ها قرار دهیم. مطمئناً متخصصان روانشناسی، حتی کسانی که گرایش اسلامی دارند هم، چنین اموری را ترویج خشونت دانسته، از اینکه در اختیار کودک و نوجوان قرار گیرد، هشدار می‌دهند و جایز نمی‌شمرند. به علاوه، بخش دیگری از محتوای قرآن به مسائل خانوادگی و رابطه زناشویی و ده‌ها مسئله ریز و درشت مربوط به آن اختصاص دارد که نه تنها صاحب‌نظران علوم تربیتی، بلکه خانواده‌های معمولی مسلمان هم تأیید نمی‌کنند که همه این مباحث در اختیار کودک و نوجوان قرار گیرد.
کتب ادیان دیگر هم برای کودکان ترجمه نمی‌شود
وی تصریح کرد: اگر این گونه اقدامات بدون اشکال است، چرا در مورد تورات و انجیل انجام نمی‌گیرد و این گونه کتاب‌های مقدس یهود و نصارا برای کودکان و نوجوانان آن‌ها ترجمه نمی‌شود؟ آیا این نکته اعتراف صریح یا ضمنی به این واقعیت نیست که در برگردان کتاب‌های آسمانی باید با دقت و تأمل بیشتری عمل کرد و به راه‌حل‌های دیگری اندیشید؟ به علاوه، اگر واقعاً چنین امری مجاز و بی‌اشکال است، چرا به هنگام قصه گفتن یا شعر سرودن چنین نمی‌کنیم و حالات روحی و روانی کودک و نوجوان خود را در نظر می‌گیریم و به سطح درک و فهم آن‌ها توجه داریم؟ مگر غیر از این است که کتاب‌های قصه و شعر کودک و نوجوان برای گروههای سنی خاصی عرضه می‌شود؟ مگر در برنامه‌سازی‌های تلویزیونی همه کشورها، اعم از مسلمان یا غیرمسلمان، گروههای سنی گوناگون را در نظر نمی‌گیرند و برای هر گروه سنی شامل نونهالان، کودکان، نوجوانان و جوانان برنامه‌های ویژهای مطابق با سن و سالشان تدارک نمی‌بینند؟ چرا در مورد قرآن به این نکته توجه نمی‌کنیم؟ نباید در برگردان قرآن به چنین ریزه‌کاری‌ها و ظرافت‌ها بی‌توجه بود و صرفاً به این اندیشید که با استفاده از چه واژه‌ها و عباراتی می‌توان همه قرآن را برای کودک و نوجوان ترجمه کرد.
خواب غفلتی که نمی‌خواهیم از آن بیدار شویم
عاشوری در ادامه بیان کرد: نکته مهم‌تری که در این قضیه وجود دارد و به شدت مورد غفلت قرار گرفته، این است که ما تصور می‌کنیم برای انتقال پیام قرآن تنها یک زبان وجود دارد و آن هم زبان ترجمه است و به همین دلیل می‌خواهیم به هر قیمت، قرآن را برای کودک و نوجوان ترجمه کنیم. در حالی که باید به این باور برسیم که برای کودک و نوجوان و حتی جوان باید از زبان تصویر و رسانه، و از قدرت فیلم و سریال، و از ظرفیت‌های داستان و رمان استفاده کرد. امری که جوامع غربی به خوبی به آن توجه دارند و در مقیاس وسیعی در مورد انجیل انجام می‌دهند.
وی ادامه داد: پیام قرآن به همان گونه که می‌تواند از طریق ترجمه یا تفسیر منتقل شود، می‌تواند از طریق جذابیت‌های بصری نیز انتقال یابد. چون آن مسیر‌ها سخت و دشوار و احتمالاً پُرهزینه است، نباید فکر کرد که مسیر ترجمه ساده‌تر، راحت‌تر و امکان پذیرتر است. ضمن اینکه همیشه ساده‌ترین راه، لزوماً بهترین مسیر نیست. با این همه، از آنجا که من به دلایل متعدد به ارائه ترجمه‌های جدید، به ویژه از نوع مفهومی آن باور دارم، به جد بر این عقیده‌ام، اگرچه آنچه تاکنون در زمینه ترجمه قرآن در حوزه کودک و نوجوان انجام شده، در جای خود بسی ارزشمند و مهم است و سخن من نیز هرگز ناظر به توقف چنین اقدامات مثبتی نیست، زیرا هر اندازه در این مسیر تلاش شود به پدید آمدن زبان مخصوص کودک و نوجوان کمک خواهد کرد؛ ولی در عین حال، معتقدم که در این زمینه باید گزیده‌کاری را سرلوحه برنامه خود قرار داد و از اینکه تمامی شش هزار و چند صد آیه قرآن یکجا ترجمه شود و در اختیار کودک و نوجوان قرار گیرد پرهیز کرد.
این پژوهشگر ترجمه‌های قرآن گفت: امروزه ترجمه قرآن از لحاظ کیفی به آنچنان جایگاهی رسیده که نه تنها ترجمه‌های لفظ به لفظ هزار ساله، دیگر کارایی گذشته را ندارد، بلکه ترجمه‌های «متن‌محور» جدید هم که طی یک صد سال اخیر عرضه شده پاسخگوی همه نیاز‌های فارسی‌زبانان نیست و اکنون زمان انجام یک تحول دیگر در ترجمه قرآن فرا رسیده که باید از ترجمه‌های «متن محور» دهه‌های پیشین گذر کرد و به ترجمه‌های «مفهوم‌گرا» و «مخاطب‌محور» گرایش پیدا کرد که برخی ترجمه‌های اواخر دهه هشتاد و دهه نود را می‌توان در زمره چنین ترجمه‌هایی دسته بندی کرد و ترجمه‌های کودک و نوجوان هم می‌تواند بهترین مصداق این گونه ترجمه‌ها باشد و در همین طبقه دسته‌بندی شود.
برگردان سوره‌های منتخب برای کودکان
عاشوری بر ترجمه گزیده آیات و برگردان سوره‌های منتخبی از قرآن برای مخاطبان کودک و نوجوان تأکید کرد و افزود: با به کارگیری درست ذوق و سلیقه و گزینش‌های دقیق و حساب‌شده، آنچه را که مقتضای درک و فهم این گروه سنی، و متناسب با روحیات و خلقیات آن‌هاست ترجمه کرد و در اختیارشان قرار داد. اما مهم‌تر از آن، استفاده از زبان هنر، به ویژه فیلم و داستان برای انتقال مفاهیم قرآن است که متأسفانه در این زمینه کارنامه مثبت و قابل قبولی نداریم.
وی در ادامه به سخنان آذرتاش آذرنوش درباره ترجمه قرآن برای کودکان و نوجوانان اشاره کرد و گفت: این استاد صاحب‌نظر در چندین نوبت به جای واژه «ترجمه قرآن» برای کودکان و نوجوانان، به درستی از تعبیر «بیان قرآن» استفاده کرده است که معنایی به مراتب فراتر از ترجمه دارد و شامل بهره‌مندی‌های هنرمندانه برای انتقال معانی قرآن نیز می‌شود.
آخرین دیدگاهها