نوامبر 30
کودکان بی‌پناه و چرخه معیوب بزهکاری
شناخت خلأ‌های عاطفی و کمبودهایی که این کودکان به خاطر نداشتن سرپرست با آن مواجه بودند در از بین بردن این خلأ‌ها مؤثر است و باعث کنترل هیجانات و احساسات نامطلوب روانی در کودک می‌شود. دکتر محسن اصغری نکاح روانشناس کودک و نوجوان و استاد دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌و‌گویی با برشمردن این خلأ‌های عاطفی راه‌های رفع آن‌ها را بازگو کرد.
به نظر من واژه بی‌سرپرستی واژه مناسبی نیست. متأسفانه مجبوریم برای این‌که افراد را دسته بندی و شناسایی کنیم یک واژه برای آن‌ها انتخاب کنیم. من اینها را کودکان محروم از خانواده می‌شناسم. در اصل محرومیت از خانواده خصیصه اصلی آن‌ها است که منبع آسیب است. اگر بخواهیم به این افراد کمک کنیم باید ترتیبی اتخاذ کنیم تا این کودکان به سمت خانواده برگردند یا از تجربه و حمایت خانواده‌های جایگزین برخوردار شوند.آسیب‌ها و پیامدهایی که بی‌سرپرستی دارد شامل آسیب‌های مختلف روانی، هیجانی،اجتماعی، فرهنگی، تحصیلی و حتی مسائل سیاسی است. بی‌سرپرستی کودکان در شرایطی است که در آن یعنی دو فرد عاقل و بالغ که نتوانسته‌اند خودشان و خانواده شان را مدیریت کنند و جامعه‌ای که نتوانسته برای اینها فرصت‌های مناسب تربیتی و آموزشی فراهم کند موجب شده یک کودک معصوم که هیچ نقش و آگاهی از این وضعیت ندارد دچار یک دوره وسیع از مشکلات هیجانی و روانی شود.
پیامدهای هیجانی به نوعی برای جامعه ما ملموس‌تر و حساسیت آفرین‌تر است. محروم شدن از فضای گرم خانواده از امنیت روانی خانواده و محرومیت از دریافت محبت و دریافت حمایت‌های عاطفی برای جامعه ملموس‌تر است و خیلی سریع متوجه آن می‌شویم و آسیب‌هایی است که جبران نمی‌شود.به‌طور مثال اعتیاد یکی از عوامل مهم بی‌سرپرستی و بدسرپرستی کودکان است. بعد از آن ناتوانی‌های شخصی در اداره زندگی و بعد از آن مسائل اقتصادی باعث بی‌سرپرستی کودک می‌شود.
پیامدهای هیجانی و روانی خلأ‌های عاطفی به دوران کودکی محدود نمی‌شود. حتی در بزرگسالی و نوجوانی به نوع دیگری بروز می‌کند. در کودکی مشکلات به‌صورت ناامنی و دلبستگی ناایمن و اضطراب و در نوجوانی مشکل در هویت‌یابی و در بزرگسالی مشکل در همسرداری و تربیت فرزند خود را نشان می‌دهد و گاه آن‌ها را پس از ازدواج دچارشکست‌هایی می‌کند و این چرخه بی‌سرپرستی و بد سرپرستی به نوعی ادامه پیدا می‌کند. یعنی فرزندان کودکان و نوجوانان آسیب دیده از سرپرستی خانواده معمولاً ازدواج‌های ناموفقی دارند و نمی‌توانند فرزندان خود را به خوبی حمایت اجتماعی و روانی کنند و این سیکل باز هم تکرار می‌شود. یعنی از نظر هیجان روانی آسیب‌هایی که کودکان در این زمینه می‌بینند موجب می‌شود احساس ناامنی کنند و وقتی می‌بینند پدر و مادر که مهمترین پشتوانه‌های روانی و اجتماعی هستند از ابتدای زندگی حمایتی از آن‌ها نکرده‌اند نمی‌دانند چگونه می‌شود روی پدر و مادری که خود دچار آسیب هستند برنامه‌ریزی کنند. یکی از آسیب‌های هیجانی نداشتن امنیت روانی و قابل پیش‌بینی نبودن وضعیت خانواده است.یعنی هر لحظه کودک منتظر یک رخداد هیجانی نامناسب است.
در بررسی دوره‌های کودکی انسان و حیوانات با یک پدیده عجیب مواجه هستیم. بچه انسان محتاج‌ترین و ضعیف‌ترین بچه در بین موجودات زنده است. این ضعف شامل ابعاد جسمانی و روانی- هیجانی است. بعد جسمانی رشد کودک آمیخته با بعد هیجانی است ولی اگر بعد جسمانی هم حل شود بازهم احساس نیاز و احتیاج به فضای هیجانی خانواده و قوانین خانواده در انسان تمامی ندارد. برخی از حیوانات بچه هایشان را از ابتدای تولد رها می‌کنند و برخی چند سال حمایت می‌کنند اما بازهم رهایش می‌کنند. ولی در مورد انسان این طور نیست ارتباط او با مادر، شیر دادن مادر، در آغوش گرفتن و بازی کردن والدین با کودک و همراهی کردن کودک در دوره‌های اولیه رشد یک احساس امنیت روانی و احساس دلبستگی برای کودک می‌آورد که نتیجه آن رشد هیجانی مناسب است ولی اگر همین ارتباط و احساس امنیت آسیب ببیند و به هر نحوی پدر و یا مادر سرپرست مناسبی نباشد احساس ناامنی باعث می‌شود نگرش او نسبت به هستی و اجتماع عوض شود. اطرافیان را افراد مطمئن نمی‌داند و وقتی می‌بیند مهمترین افراد که خانواده‌اش بودند از او حمایت روانی و هیجانی نکردند دیگر از معلم، همکلاسی، پلیس، فروشنده، راننده تاکسی و از همه افراد اطرافش ناامید می‌شود. اوآنها را افرادی می‌بیند که ممکن است در یک جایی به او آسیب بزنند و به نوعی ناامنی روانی ایجاد کنند.
واکنش این کودکان متفاوت است ولی یکی از این واکنش‌ها این است که این بچه‌ها سر سفره که می‌نشینند زیاد غذا می‌خورند به‌طوری که دل درد می‌گیرند وگاهی مواقع از دل درد از سر سفره بلند می‌شوند. علت آن نیز این است که از نظر روانی سفره و غذا یکی از منابع تداعی‌کننده محبت است. این کودکان وقتی می‌بینند از لحاظ هیجانی و روانی خانواده که بستر محبت بوده بعد از مدتی سفره‌اش جمع شده و آن‌ها ناگهان و غافلگیرانه با بی‌مسئولیتی والدین و تنها گذاشتن مواجه شده‌اند لذا هر لحظه فکر می‌کنند این سفره‌ای که امروز پهن شده ممکن است فردا نباشد. او تصور می‌کند همه چیز موقتی است و اینها از دست می‌روند. وقتی یک فردی از نظر هیجانی و روانی احساس آرامش نکند هیچ چیز دیگری برای او مفید نیست. این واکنش‌ها در بزرگسالی هم مشهود است به طوری که او دائماً با این مشکلات و خلأ‌ها درگیر است. عمق مشکلات هیجانی در این افراد شدید است. البته این افراد فرصتی برای تعامل اجتماعی یا این‌که با کسی گفت‌و‌گو کنند یا رابطه‌ای منسجم داشته باشند نداشتند، اینها مسائل شناختی و ذهنی را خوب تجربه نکرده‌اند. بچه‌ها در محیط خانواده بسیاری از شناخت‌ها را نسبت به مسائل و آداب اجتماعی به صورت غیرمستقیم با سؤالاتی که از پدر و مادر می‌پرسند یا با مهمانی رفتن و کتاب خواندن و شنیدن قصه یاد می‌گیرند.کودکی که خانواده نابسامانی دارد و خانواده در معرض از هم پاشیدن است مطمئناً فرصت‌های زیادی را از دست داده و نتوانسته است رشد هیجانی و رشد شناختی پیدا کند. لذا در ادامه هم اگر رسیدگی‌های مناسبی انجام نشود این فرد به عنوان عضو جامعه نه تنها عضو مؤثر نخواهد بود بلکه عضو آسیب آفرین جامعه خواهد بود. دخترانی که از نداشتن سرپرست‌های مناسب آسیب دیده‌اند ممکن است با کوچکترین مسائلی دلبسته یک فرد شوند و بخواهند محبت پدری یا مادری کسب کنند ولی اینها مورد اغفال قرار می‌گیرند.
آخرین دیدگاهها