اعتیاد کودکان و ‘عقیم سازی زنان معتاد’
شیوا نظرآهاریروزنامه نگار
28 سپتامبر 2019
اعتیاد کودکان در ایران دیگر موضوعی نیست که مسئولان بتوانند آن را کتمان کنند. علاوه بر شیوع استفاده از مواد مخدر در میان کودکانو نوجوانان در جامعه، تولد کودکان معتاد و اعتیاد کودکانی که در محلات فقیرنشین حاشیه شهر زندگی می‌کنند، از معضلاتی است که بسیاری از فعالان حقوق کودک در سال‌های اخیر با آن درگیر بوده‌اند.
با این حال تلاش این گروه ها و فعالیت‌های داوطلبانه آنان برای نجات کودکانی که در یک خانواده معتاد به دنیا آمده و بزرگ شده‌اند و برخی از آنان از همان بدو تولد با اعتیاد به دنیا آمده‌اند، بدون توجه دولت و سازمانهای متولی، تلاشی است که در بسیاری از موارد راه به جایی نمی‌برد. عدم حمایت های قانونی از انجمن های غیر دولتی فعال در این زمینه و سنگ اندازی‌های گاه و بیگاه بر سر فعالیت های فعالان این حوزه باعث شده است تا کودکانی که عمدتا در محلات فقیرنشین ایران، درگیر اعتیاد هستند، از طرف خانواده و یا اطرافیان مورد سوءاستفاده قرار گرفته و هرگز نتوانند وارد چرخه زندگی اجتماعی شوند.
یک عضو جمعیت امام علی در این خصوص میگوید: “در حال حاضر حدود ۲۷۰۰ محله حاشیه در کشور وجود دارد که اعتیاد در آنها بیداد می کند. کودکان ۳-۴ ساله که دارای اعتیاد به مواد مخدر مختلف از قبیل تریاک، شیشه و هرویین هستند. بسیاری از آنها از آنجا که از مادر معتاد متولد می شوند، از همان ابتدا درگیر اعتیاد هستند.»
آمارها می گویند که روزانه بین ۲۰ تا ۲۰۰ کودک معتاد در کشور متولد می‌شوند که با توجه به زنانه شدن اعتیاد در دو دهه گذشته، امری قابل پیش بینی بوده است. در گذشته از آنجا که مصرف عمده مواد مخدر میان معتادان، ماده تریاک بود، زنان عموما درصد کمتری را در میان جمعیت معتادان داشتند، اما با فراگیر شدن موادی مانند گل، حشیش و شیشه، اکنون زنان بیشتری به سمت مصرف این نوع از مخدرها گرایش پیدا کردهاند. هم‌اکنون بیش از ۱۰ درصد جمعیت معتادان کشور زنان هستند که گفته می شود بیشتر مواد مصرفیشان آمفتامینها هستند. این مواد مخدر از آنجایی که رشد ذهنی و جسمی جنین را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بنابراین نوزادان متولد شده از مادران معتاد عمدتا با مشکلات مختلفی از نارسایی قلبی تا نارسایی ریوی مواجه خواهند بود.
عضو جمعیت امام علی در ادامه میگوید:« بیشتر این بچه ها یا از زمان تولد و یا از همان سنین پایین معتاد می‌شوند. در محلات حاشیه ای مانند بومهن در ۵۰ کیلومتری تهران، اوضاع اسفناک است. در نبود حمایت های دولتی و اورژانس اجتماعی مستقر در محل، بسیاری از این خانواده‌ها پس از شناسایی و اقدام داوطلبان برای گرفتن کودکان، فرار می‌کنند و ناپدید می‌شوند.» او در ادامه در خصوص مراحل ترک اعتیاد کودکان میگوید:« همه چیز درست مثل بزرگسالان است. هیچ دارویی خاصی به بچه ها داده نمی شود. آنها درد می کشند و فریاد می زدند و خودشان را به در و دیوار می‌کوبند، تا مخدر از بدنشان خارج شود، با آن جسم نحیفشان چند بار می‌میرند و زنده می‌شوند و البته بعضیهایشان هم تاب نمی‌آورند، مخصوصا وقتی نوزاد باشند یا سنین پایین زیر یکسال»
عقیم سازی زنان معتاد یا کنترل باروری آنان
چندسال پیش با مطرح شدن بحث عقیم‌سازی زنان معتاد، اعتراضات زیادی متوجه مطرح کنندگان این طرح شد. مخالفان با این استدلال که عقیم سازی زنان معتاد، امری غیراخلاقی و انسانی است، آن را به نسل‌کشی تعبیر کردند و گفتند که فقر و اعتیاد افراد که نتیجه مستقیم سیاست‌های اجتماعی دولت است، نباید منجر به این شود که حتی بچه‌دار شدن نیز در ایران به امری طبقاتی تبدیل شود. بسیاری از روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های منتسب به جناح اصولگرا نیز با نسبت دادن این ادعا به شهیندخت مولاوردی، معاون امور زنان ریاست جمهوری، آن را مقطوع النسل شدن فقرا به نفع نوکیسه‌ها دانستند. هرچند شهیندخت مولاوردی این ادعا را تکذیب کرد اما مدیر کل اجتماعی و فرهنگی استانداری تهران درباره این پدیده گفته بود:« این زنان علاوه بر توزیع مواد مخدر، خودشان هم مصرف می‌کنند و به سکس ورکری هم مشغول هستند، بالای ۲۰ درصد این زنان ایدز دارند و انواع و اقسام بیماری را گسترش می‌دهند. برخی از این زنان علاوه بر اعتیاد و کارتن‌خوابی و توسعه فحشا، عین ماشین جوجه‌کشی بچه تولید می‌کنند و چون بچه‌ها سرپرست ندارند، به فروش می‌رسند.» او تأکید کرده بود: «باید با پروژه قانع کردن زنان کارتن‌خواب، عقیم‌سازی صورت گیرد تا جلوی بسیاری از آسیب‌های اجتماعی گرفته شود».
در همان زمان سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر ادعای عقیم سازی زنان متجاهر را رد کرده و آن را خلاف حق زندگی و زاد و ولد افراد دانسته بود. مریم کیانی، مسوول «خانه علم فرحزاد جمعیت امام علی» پیش تر در نشست «بررسی وضعیت نوزادان مبتلا به اعتیاد» گفته بود :« با عقیم سازی زنان معتاد مخالفم اما با پیشگیری از بارداری بلندمدت این زنان موافق هستم به این علت که این زنان فاقد آگاهی های لازم بوده و در صورتی که ابزار پیشگیری از بارداری بلندمدت در اختیار آنها قرار گیرد و گروهی از وزارت بهداشت، بهزیستی و یا هر سازمان دیگری هزینه تامین این لوازم و ابزار را تامین و نسبت به ترویج آن در میان این قشر اقدام کنند وضعیت بسیار بهتری ایجاد خواهد شد.»
این فعال اجتماعی همچنین تاکید کرده بود که در چنین شرایطی هزینه تامین ابزار پیشگیری از بارداری به زنان معتاد به مراتب کمتر از هزینه تولد نوزادان مبتلا به اعتیاد در کشور است و این حمایت حداقلی، در زنان معتاد ایجاد انگیزه کرده تا نسبت به ترک خود اقدام کنند.
رشد هزار درصدی بیخانمانها و فروش کودکان
مطابق آمار در فاصله سال‌های ۸۵ تا ۹۴، درصد بیخانمانی در ایران با رشدی هزاردرصدی روبرو بوده است. در سال ۱۳۹۴ شمار افراد بیخانمان در تهران حدود ۱۵هزارنفر اعلام شد که باتوجه به فشارهای اقتصادی سال‌های اخیر، احتمالا این رقم در حال حاضر افزایش چشمگیری یافته است.
بسیاری از زنان معتاد در عین حال کارتن خواب نیز هستند و عموما زایمانشان را در همان خیابان یا محل زندگیشان در شرایطی غیر بهداشتی انجام می‌دهند. شمار زیادی از نوزادان متولد شده پس از مدتی با قیمتهایی نازل به فروش می رسند. اگر خوششانس باشند می توانند توسط خانواده‌ای که امکان بچه‌دار شدن ندارند، خریداری شوند و اگر بدشانس باشند که اغلب آنان هستند، به باندهای مختلف قاچاق، تکدیگری و … فروخته می‌شوند.
بیمارستان امام خمینی یکی از مراکزی است که کودکان معتاد بسیاری برای ترک اعتیاد در آنجا بستری می‌شوند. از نوزادان چند روزه تا کودکان ۳-۴ ساله و بزرگتر. کودکانی که به دلیل اعتیاد مادر، از دوران جنینی با مساله اعتیاد درگیر هستند و به محض به دنیا آمدن، با درد و رنج زیادی روبرو می‌شوند. بعضی از آنها در برابر درد ترک اعتیاد دوام نمی‌آورند و می میرند و برخی از آنها پس از ترک، به بهزیستی فرستاده می‌شوند.
در حال حاضر بیمارستانها موظف هستند به محض مراجعه زن معتاد برای زایمان، موضوع را به اورژانس اجتماعی اطلاع دهند تا مددکاران این سازمان برای جلوگیری از خرید و فروش نوزاد، اقدام کنند. در این بین اما قانونی برای حمایت از مادران معتاد کارتن خواب وجود ندارد، اگر اعتیاد مادر شدید باشد، کودک از او گرفته می‌شود و پس از سم زدایی و ترک اعتیاد در اختیار بهزیستی قرار می گیرد و مادر معتاد دوباره به خیابان بازخواهد گشت.
عضو جمعیت امام علی در خصوص عملکرد اورژانس اجتماعی در مواجهه با کودکان معتاد میگوید:« از آنجا که هنوز پروتکل حمایتی برای این بچه‌ها وجود ندارد، اورژانس اجتماعی هم در بسیاری از مواقع یا بی تفاوت است یا دیر عمل میکند. ضعف قانون هم باعث می‌شود که در بیشتر موارد وقتی کودکی را به دلیل اعتیاد بستری میکنیم، در نهایت والدینش می‌آیند و او را ترخیص می‌کنند و میبرند. یعنی همان والدین آزارگر. مشخص است که این چرخه باطلی است.»
درحال حاضر کودک آزاری در میان خشونت‌های خانگی در ایران رتبه نخست را در اختیار دارد و به گفته حبیب‌الله مسعودی فرید معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، شدیدترین نوع کودک‌آزاری‌ها ناشی از اعتیاد کسانی است که کودکان را به طرق مختلف مورد اذیت و آزار قرار می‌دهند که این افراد یا شامل والدین کودک و یا دیگر افرادی است که به نوعی کودک را میشناسند.
آخرین دیدگاه‌ها